Η διάκριση ανάμεσα στο τι είναι και τι δεν είναι παραδοσιακό, συχνά αναγνωρίζεται με κριτήριο το χρόνο. Ό,τι είναι παλιό είναι παραδοσιακό και ό,τι νέο όχι. Αυτό είναι λάθος. Η παραδοσιακή αστρολογία δεν τελειώνει σε κάποιο σημείο στον 18ο αιώνα. Είναι ζωντανή και καλά σήμερα.
Άρθρο από τον ιστότοπο του John Frawley. Πρόκειται για τη συμμετοχή του στην καθιερωμένη διάλεξη στη μνήμη του Charles Carter, τον Σεπτέμβριο του 2009. Η διάλεξη δίνεται με άλλο ομιλητή κάθε χρόνο στην Αστρολογική Αδελφότητα του Λονδίνου (Astrological Lodge of London). Η παρούσα ομιλία μεταφράζεται στα ελληνικά με την άδεια του John Frawley – βλ. πρωτότυπο άρθρο. Και άλλες πληροφορίες για τη διάλεξη αυτή – Astrological Association Conference.
Τι είναι παράδοση στην Αστρολογία;
Υπάρχει ένα βιβλίο της Miljana Mitrovic και του Aleksandar Imsiragic που είναι συλλογή όλων των γενέθλιων ωροσκοπίων των επιφανών αστρολόγων από τα πρώιμα χρόνια μέχρι σήμερα. Είναι στα σερβικά, αλλά επειδή περιλαμβάνει συλλογή ωροσκοπίων, η γλώσσα δεν έχει μεγάλη σημασία. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση καθώς το κοιτούσα, είναι ότι όλοι οι εν ζωή αστρολόγοι, που έχουν σχέση με την παραδοσιακή αστρολογία και που τα ωροσκόπιά τους παρουσιάζονται εδώ, έχουν σχεδόν ακριβή αντίθεση Ήλιου- Κρόνου. Ενώ αυτά τα χνουδωτά μικρά πλάσματα που παιχνιδίζουν στις ηλιόλουστες πεδιάδες της σύγχρονης αστρολογίας έχουν …πράγματα όπως πλανήτες στον Ζυγό! Και οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν Κρόνο στο ωροσκόπιό τους καθόλου…
Τι μας λέει αυτό – εκτός από το ότι οι παραδοσιακοί αστρολόγοι δεν είναι στην κορυφή της δημοφιλίας για πάρτι; Μπορούμε να σκεφτούμε: «Χμμ, έχουν αυτή την εμμονή με το παρελθόν, με πράγματα περασμένα και νεκρά εδώ και καιρό». Και μετά βλέπουμε τα γενέθλια ωροσκόπια του Lilly, του Culpeper και βρίσκουμε επίσης αυτή την σχεδόν ακριβή αντίθεση Ήλιου/Κρόνου. Ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό ούτε του Lilly ούτε του Culpeper ότι έκαναν «παραδοσιακή» αστρολογία ή ότι υπήρχε κάτι αναχρονιστικό σε ό,τι έκαναν. Ασκούσαν την αστρολογία όπως ήταν – δεν υπήρχε άλλο είδος αστρολογίας εκτός από αυτήν.
Ο Lilly και η παραδοσιακή αστρολογία
Ο Lilly συγκεκριμένα μακράν απείχε από το να είναι ο αυστηρός παραδοσιακός αστρολόγος όπως νομίζουν σήμερα. Στην πραγματικότητα ήταν ένας υπερενθουσιώδης εκσυγχρονιστής. Για τις καινοτομίες που ο Kepler μαγείρευε – τις αντιφατικές ανοησίες για τις ήσσονες όψεις – ο Lilly ήταν πρώτος στην ουρά. Είμαι σίγουρος ότι αν πήγαινες και του έλεγες «Δεν μου λες Μπιλ έχεις ακούσει για τη Σέντνα;» θα τσίμπαγε αμέσως. «Κοίτα, είναι πάνω στον Χείρωνα μου!» Θα επανέλθω σε αυτό παρακάτω.
Έχω ακούσει ανθρώπους να αναφέρονται στην επικρατούσα τον 20ό αιώνα αστρολογία σαν «παραδοσιακή αστρολογία», αγνοώντας ότι κάποια άλλη μορφή αστρολογίας μπορεί να υπάρχει ή να έχει κάποτε υπάρξει. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι αρχίζουν κάποιοι να συνειδητοποιούν ότι υπήρξε ζωή πριν τον Alan Leo. Μπορεί να διαφωνούμε για τις αρετές της αστρολογίας του 20ού αι., αλλά δεν νομίζω ότι μπορούν να υπάρξουν σοβαρά επιχείρηματα που να υποστηρίζουν την άποψη ότι είναι παραδοσιακή.
Αστρολογίες με διάφορα επίθετα
Ξαναγυρίζουμε στην ερώτηση: τι είναι παραδοσιακή αστρολογία; Στον κόσμο αυτών των δυστυχισμένων, των χτυπημένων από τον Κρόνο, που αυτοχαρακτηρίζονται ή περιγράφονται από τους άλλους ως «παραδοσιακοί αστρολόγοι», υπάρχουν διάφορες φατρίες με διάφορα ονόματα – ακριβώς όπως στον κόσμο των επαναστατών της πολιτικής. Και ως γνωστόν οι άνθρωποι ενοχλούνται τρομερά, όταν τους μπερδεύεις με τα μέλη μιας άλλης φατρίας, για παράδειγμα όταν μπερδεύεις τους τροσκιστές με τους μαοϊκούς.
Υπάρχουν λοιπόν αυτοί που ασκούν την «μεσαιωνική αστρολογία». Με παραξενεύει να θέλει κάποιος να κάνει μεσαιωνική αστρολογία. Ζούμε στον 21ο αιώνα. Γιατί θα πρέπει να κάνουμε μεσαιωνική αστρολογία; «Μ’ αγαπάει» ρωτάει κάποια. «Δεν έχει σημασία» απαντάς εσύ. «Θα πεθάνετε και οι δύο στην επερχόμενη επιδημία πανούκλας, αύριο».
Πρέπει να τονίσω εδώ ότι χρησιμοποιώ τον όρο «σύγχρονη αστρολογία» σε αντίθεση με την παραδοσιακή, με πολύ χαλαρό τρόπο, σαν συντόμευση για «την αστρολογία όπως ασκείται στο σύγχρονο κόσμο». Κι επιμένω ότι η αστρολογία που ασκώ είναι καθ’ ολοκληρίαν τόσο σύγχρονη, όσο και οποιαδήποτε που περιλαμβάνει όλο αυτό το πλήθος των αστεροειδών, μόνο που έχει βαθύτερες ρίζες.
Ακούμε πάλι για «κλασική αστρολογία». Κλασική σε σχέση με τι; Αν έχουμε υλικό που χαρακτηρίζεται «κλασική αστρολογία», έχουμε άλλο τόσο υλικό που χαρακτηρίζεται «εύκολη αστρολογία» [ΣτΜ. Όπως στη μουσική ο διαχωρισμός κλασική και ελαφρά, δηλ. εύκολη στο άκουσμα μουσική]. Πράγματι το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης αστρολογίας είναι ακριβώς αυτό: εύκολη αστρολογία.
Η «διευκολυντική» αστρολογία
Αλλά αυτό σε καμιά περίπτωση δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τη σύγχρονη εποχή. Εύκολη αστρολογία συναντάμε στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της αστρολογίας, γιατί αυτήν ακριβώς ήθελαν οι πελάτες να τους χαϊδέψει τα αυτιά. «Πότε θα τον συναντήσω;» «Ω, πολύ σύντομα – κι εκεί που δεν θα το περιμένεις». Ή με λίγο πιο κουλτουριάρικο τρόπο «Θα έχουμε έκλειψη στο τάδε ζώδιο (έτσι κι αλλιώς δεν έχει σημασία ποιο ζώδιο είναι) κι έτσι κάποιο εξέχον πρόσωπο θα πεθάνει». Και βέβαια, κάπου, κάποιο εξέχον πρόσωπο πεθαίνει, κι έτσι αποδεικνύεται η τάξη του σύμπαντος. Ο Θεός στον ουρανό Του κι όλα καλά στον κόσμο.
Αυτή η απαίτηση για εύκολη αστρολογία είναι η αιτία για την οποία υπάρχει τόσο άχρηστο υλικό στα βιβλία, αρχαία και σύγχρονα. Γιατί αυτό είναι όλο που χρειάζεται ο αστρολόγος: λίγο αληθοφανές άμπρα-κατάμπρα να μουρμουρίσει στα αυτιά του πελάτη, πριν του πει τελικά εκείνο ακριβώς που αυτός θέλει να ακούσει.
Οι όροι μεσαιωνικός και κλασικός είναι εφεύρεση των ίδιων των παραδοσιακών αστρολόγων. Κάπου κάπου θα ακούσετε και τον όρο «φονταμενταλιστής», που κάποιοι τους προσάπτουν. Στην επικρατούσα κατάσταση βέβαια, ο χαρακτηρισμός φονταμενταλιστής είναι ό,τι πρέπει για να απορριφθεί κάθε άποψη του φονταμενταλιστή ως διαφορετική, χωρίς καν να ακουστεί. Γιατί φονταμενταλισμός σημαίνει αποκλειστικός και άκρατος δογματισμός. Η προσέγγιση της νεωτερικότητας που ξεκινά με τη φράση «για μένα είναι αληθές» (ή «για μένα ισχύει») είναι επίσης αποκλειστικά και πλήρως δογματική, στην αδυναμία ή άρνησή της να αξιολογήσει οτιδήποτε δεν είναι σχετικό με τις δικές της βασικές υποθέσεις.
Πολλές φορές κατηγορήθηκα γιατί στα βιβλία μου αναφέρω τη λέξη αληθινό και όχι αληθινό-για-μένα. Δεν είμαι βλέπετε αρκετά υπερόπτης, ώστε να μην διακρίνω ότι αν κάτι είναι για μένα αληθινό, δεν θα ενδιέφερε στο παραμικρό κανέναν άλλον, εκτός από τους κοντινούς και αγαπημένους μου. Για παράδειγμα για μένα οι Grateful Dead είναι καλύτεροι από την Celine Dion, αλλά δεν θα γράψω ολόκληρο βιβλίο για να το υποστηρίξω.
Υπάρχει βέβαια ένας όρος που θα μου άρεσε, εντούτοις. Στο συνέδριο της Πραγματικής Αστρολογίας και σε ένα εντατικό 6ήμερο σεμινάριο, που πραγματοποιούμε εδώ και χρόνια, έλεγα για την Ελληνιστική Αστρολογία, όταν από γλωσσικό ολίσθημα του Γερμανού μεταφραστή ακούστηκε Ηδονιστική Αστρολογία. Κάτι στο οποίο έχω αφιερώσει πολλά χρόνια έρευνας…
Η «Χριστιανική Αστρολογία» του Lilly
Ας δούμε λίγο περισσότερο την περίπτωση του William Lilly. Υπάρχει μια περίεργη αρρώστια που επηρεάζει τα μάτια των ανθρώπων, όταν προσεγγίζουν τον Lilly. Κι αυτή κάνει το 50% του τίτλου του βιβλίου του αόρατο. Πώς είναι ο τίτλος; Αστρολογία; Ωριαία Αστρολογία; Γκρινιάρα Αστρολογία; Όχι. Ο τίτλος είναι «Χριστιανική Αστρολογία». Όταν λάβει κανείς υπόψη του και το άλλο μισό του τίτλου, αντιλαμβάνεται ότι ο συγγραφέας προσπαθεί να ξορκίσει τις δυνάμεις που στρέφονται εναντίον του – κάνοντας μια προσφορά στο βωμό τους. Γιατί κάποιος θα ήθελε να χαρακτηρίσει τη δουλειά του χριστιανική, εκτός από το λόγο αυτό, να ξορκίσει δηλαδή αυτό από το οποίο νομίζει ότι κινδυνεύει;
…Για τον Lilly, η λέξη χριστιανική είναι ίσως η πιο σπουδαία λέξη σ’ ολόκληρο το βιβλίο. Γι’ αυτό και την έβαλε πρώτη πρώτη. Πρόκειται για άμεση αναφορά του Lilly στον Τερτυλλιανό. Έχει πλάκα ο Τερτυλλιανός. Αν έχεις διαβάσει Lilly και σου φαίνεται στρυφνός ή οτιδήποτε τέτοιο – προσπάθησε να διαβάσεις Τερτυλλιανό. Είναι ο Liam Gallagher των Πατέρων της Εκκλησίας.
Στο έργο του «Για την Ειδωλολατρία» στρέφει την προσοχή του στην αστρολογία. Η αστρολογία, εφόσον αναφερόταν στην δύναμη των πλανητών, ήταν ειδωλολατρία. Μπορεί να μην πιστεύουμε ότι επενδύουμε στη δύναμη των πλανητών σήμερα, αλλά δυστυχώς το κάνουμε. Όποιος λέει για παράδειγμα «Ο Κρόνος περνά πάνω από τον ωροσκόπο μου και γι’ αυτό τα πράγματα είναι δύσκολα για μένα τώρα» ή «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό σήμερα, γιατί ο Ερμής είναι ανάδρομος» αποδίδει σίγουρα δυνάμεις στους πλανήτες. Οι συνάδελφοί μου ετοιμάζουν τη φωτιά στην αυλή. Όσοι από σας το έχετε κάνει αυτό, μπείτε με τάξη στην ουρά για να σας κάψουμε στην πυρά.
«Αλλά», λέει ο Τερτυλλιανός, για την αστρολογία, αντικρούοντας τον εαυτό του, «τι συνέβη με τους Mάγους; Ήταν αστρολόγοι.» Και χρησιμοποιώντας τη φράση του Ευαγγελίου ότι «επέστρεψαν στο σπίτι τους από άλλο δρόμο», ισχυρίζεται ότι άλλαξαν τακτική εξαιτίας της συνάντησής τους με τον Χριστό. Παράτησαν την αστρολογία για να ασχοληθούν… δεν λέει με τι ακριβώς, ίσως άνοιξαν κατάστημα με δώρα. Το ακριβές σημείο όπου ο Lilly αναφέρεται στον Τερτυλλιανό λέει: «Η Αστρολογία σήμερα ασχολείται με τον Χριστό. Είναι η επιστήμη των άστρων του Χριστού». Έτσι ο Lilly ονομάζει το βιβλίο του «Χριστιανική Αστρολογία», μια ριζοσπαστική δήλωση. Δεν είναι για να ξορκίσει μόνον, αλλά για να υψώσει την σημαία των πεποιθήσεών του.
Ο Lilly ήταν χιλιαστής(1). Δεν ξέρουμε σε ποια ακριβώς σέκτα ανήκε, αλλά είναι φανερό ότι πίστευε ότι ζει στις τελευταίες ημέρες του κόσμου. Στη διάρκεια της ζωή του, ήταν αδιαμφισβήτητο ότι θα πραγματοποιούνταν ή η δεύτερη έλευση του Χριστού στη γη ή η βασιλεία των αγίων που θα ανάγγελναν αυτή τη Δεύτερη Παρουσία. Κι έτσι στρέφει την αστρολογία του προς αυτό το μεγάλο γεγονός.
Ο Τερτυλλιανός βεβαίως δεν υποστήριζε μια νέα αστρολογία. Έλεγε ότι η αστρολογία είναι περιττή τώρα. Είναι απίθανο ο Lilly να είχε διαβάσει Τερτυλλιανό. Αλλά είναι εξίσου απίθανο να μην είχε ακούσει τους πύρινους λόγους των ιεροκηρύκων εναντίον των αστρολόγων, δηλαδή ανθρώπων σαν τον Lilly. Να έχετε υπόψη ότι ο Lilly παρακολουθούσε 2-3 λειτουργίες κάθε Κυριακή, και η ειδωλολατρία, ιδιαίτερα τι είναι ειδωλολατρία, αποτελούσε το μεγάλο θρησκευτικό θέμα της εποχής. Αυτοί οι ιεροκήρυκες μπορεί να εννοούσαν κάτι τελείως διαφορετικό λέγοντας ότι «η Αστρολογία σήμερα ασχολείται με τον Χριστό». Ακολουθούσαν το τι έλεγε ο Τερτυλλιανός απορρίπτοντας την αστρολογία. Αλλά ο Lilly παίρνει αυτή τη δήλωση και λέει «αυτή είναι Χριστιανική Αστρολογία».
Έτσι ο χαρακτηρισμός χριστιανική για την αστρολογία του Lilly είναι μια τολμηρή δήλωση πρόθεσης – είναι μια διακήρυξη σχετικά με το βιβλίο. Ξέρουμε όλοι ότι είναι πολύ εύκολο να δηλώσει κανείς κάτι. Το να πραγματοποιήσει τη δήλωσή του είναι το δύσκολο. Πολλοί στο ακροατήριο έχετε γράψει βιβλία. Επομένως γνωρίζετε σε τι αναφέρομαι. Εκπλήρωσε η «Χριστιανική Αστρολογία» τις προσδοκίες του Lilly; Όχι τόσο όσο θα ήθελε. Υπάρχει σε μεγάλο ποσοστό «εύκολη» αστρολογία στο βιβλίο αυτό. Το αληθοφανές άμπρα-κατάμπρα.
Ο Lilly αντιγράφει ό,τι υπήρχε σε παλιά αστρολογικά εγχειρίδια. Σχολιάζει βέβαια «οι αρχαίοι είπαν αυτό ή εκείνο, αλλά δεν λειτουργεί», αλλά δεν το κάνει όσο χρειάζεται. Υπάρχουν και σημεία που στοχεύει σε κάτι περισσότερο. Τα πολιτικά σχόλια. Και στα παραδείγματα της ωριαίας υπάρχουν πολιτικά θέματα, αλλά και στη γενέθλια αστρολογία, η μελέτη του για τον βασιλιά Κάρολο Ι, είναι περισσότερο οι πεποιθήσεις του, παρά η αμερόληπτη παρουσίαση των γεγονότων.
Για παράδειγμα η ωριαία ερώτηση για τον τρόπο εκτέλεσης του Αρχιεπισκόπου του Canterbury. Η κρίση του Lilly δεν έχει καμιά σχέση με τους αστρολογικούς κανόνες. Είναι κανονική προπαγάνδα. Η πρόθεσή του είναι να παρουσιάσει τον αρχιεπίσκοπο –που ήταν με το μέρος του βασιλιά- σαν έναν πραγματικά κακό άνθρωπο, γιατί εκείνος πίστευε ότι ήταν κακός και του άξιζε τέτοια τύχη, και ότι το Κοινοβούλιο τον ελεούσε δίνοντάς του έναν πιο αξιοπρεπή θάνατο, δηλαδή εκτέλεση με καρατόμηση αντί για απαγχονισμό. Και στο τέλος προσπαθεί να αποδείξει ότι αυτά είναι πραγματικά αστρολογικά δεδομένα και ότι δεν ενεπνεύσθη το όλο σενάριο μόνος του. Και φυσικά δεν είναι έτσι.
Προσπαθεί ο Lilly να αποδείξει ότι η ριζοσπαστική του «Χριστιανική» αστρολογία αναφέρεται σε πολιτικά γεγονότα που όρισε ο ίδιος ο Θεός, γι’ αυτό και είναι γραμμένα στα άστρα. «Μια χαρά παιδιά, ο Μεγάλος είναι με το μέρος μας». Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει όταν κοιτάμε σε ένα ωροσκόπιο και λέμε: «Η Σελήνη σου είναι πάνω στον Ήλιο μου. Αγάπη μου, είμαστε φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλον!» Φυσικά ο Lilly δεν ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε την αστρολογία με αυτόν τον τρόπο. Τέτοια αστρολογία υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων. Αλλά πιστεύει ότι η αστρολογία του βοηθά να προωθηθεί η βασιλεία του Χριστού στη γη κι αυτό δικαιολογείται από το αόρατο 50% του τίτλου του βιβλίου.
Έτσι η «Χριστιανική Αστρολογία» περιλαμβάνει εν πολλοίς εύκολη-για-τα αυτιά αστρολογία, πολλή προπαγάνδα. Ο Τζορτζ Όργουελ λέει ότι η λέξη πολιτική στην ευρεία της έννοια σημαίνει την «επιθυμία να σπρώξεις τον κόσμο προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση» και ότι «δεν υπάρχει κανένα βιβλίο απαλλαγμένο εντελώς από πολιτικές προκαταλήψεις». Πράγμα που είναι αλήθεια. Ακόμη και μια λίστα για τα ψώνια είναι έτσι. Και… κατόπιν έχουμε τα κενά στις γνώσεις του συγγραφέα.
Γι’ αυτό και ο Lilly λάτρευε την καινοτομία: για να γεμίσει τα κενά στις γνώσεις του.
Υπάρχουν πάντα τέτοια κενά, εκτός και αν ο συγγραφέας περιμένει να γράψει αφού έχει πεθάνει – που σε μερικές περιπτώσεις είναι εξαιρετική ιδέα. Η λογική λέει ότι ένα βιβλίο έχει πάντα κενά. Ξέρουμε το Α, ξέρουμε το Β και πρέπει να πούμε κάτι για το Γ – αλλά δεν είμαστε σίγουροι για το Γ. Βέβαια, πολλές φορές αυτή η πίεση φέρνει την έμπνευση, ένα άλμα μπροστά στη γνώση. Μερικές φορές αυτή το άλμα αυτό θυμίζει το καρτούν Κογιότ, όταν συνειδητοποιεί ότι πέρασε το χείλος του γκρεμού. Έχει και ο Lilly τις ανάλογες στιγμές του.
Αναφέρομαι στον Lilly γιατί υπάρχουν αυτοί που νομίζουν ότι η συγγραφή είναι αλάνθαστη αποκάλυψη και διαστρεβλώνουν την τέχνη τους προκειμένου να δικαιώσουν αυτή τους την άποψη. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τον Bonatti, για παράδειγμα, ή όποιον άλλο με μεγάλο όνομα. Αναφέρθηκα μόνο σε τρεις αιτίες που τα βιβλία δεν είναι αλάνθαστα. Υπάρχουν κι άλλες. Δεν πρέπει να εμπιστεύεσαι τελείως τα βιβλία. Και το να τους αποδίδεις εγκυρότητα είναι κάτι παραπλανητικό.
Έτσι το προσφιλές παιχνίδι των παραδοσιακών αστρολόγων να χτυπούν ο ένας το κεφάλι του άλλου με βαρείς τόμους είναι ανόητο. Υπάρχουν κι εκείνοι που τους αρέσει να παίζουν το παιχνίδι «οι θεωρίες μου είναι παλιότερες απ’ τις δικές σου» ή «… είναι πιο δυσνόητες απ’ τις δικές σου». Κι αν βέβαια κανείς μπορεί να βασίσει όλη την αστρολογία του στο έργο κάποιου που κανείς δεν έχει ακούσει, κάτι συμβαίνει μ’ αυτόν.
Ibn Ezra, Culpeper, Lilly και αυθεντίες στην αστρολογία
Ο Ibn Ezra(2) δίνει πολλές πληροφορίες πάνω σ’ αυτό. Ο Ibn Ezra είναι σίγουρα ένα από τα πιο σπουδαία μυαλά στην αστρολογία. Αλλά η αστρολογία δεν ήταν η δουλειά του. Ήταν ραβίνος. Όχι απλά ένας οποιοσδήποτε ραβίνος, αλλά ο άνθρωπος που ο Μαϊμονίδης(3) θεωρούσε τον σημαντικότερο απ’ όλους τους ραβίνους σχολιαστές της Βίβλου. Τι κάνουν οι ραβίνοι; Επιχειρηματολογούν. Κι έτσι ξέρει ένα-δυο πράγματα για το τι είναι επιχείρημα – αν είναι ισχυρό, βάσιμο ή όχι.
Το βιβλίο του για τη Γενέθλια Αστρολογία δεν περιλαμβάνει κάτι ιδιαίτερα συγκλονιστικό από την άποψη της τεχνικής. Αλλά είναι ενδιαφέρων ο τρόπος που ασχολείται με τις αυθεντίες. Είπα ότι ο Lilly σχολίαζε σημαντικά τους παλαιότερους στη «Χριστιανική Αστρολογία». Ο Ibn Ezra παραθέτει έναν προς έναν τις αυθεντίες. Αυτό που διατρέχει σαν ρεφρέν, σχεδόν όλο του το βιβλίο είναι «αυτό δεν έχει κανένα νόημα», «αυτό σίγουρα δεν μπορεί να λειτουργεί», «αυτός δεν κοίταξε ποτέ ένα ωροσκόπιο;» Το νιώθεις ότι του σηκώνονται οι τρίχες για το τι οι άνθρωποι έχουν γράψει. Μάθημα για όλους μας. Όπως είπε ο Culpeper(4), «ας κρατήσουμε τα μυαλά μας μέσα στο κεφάλι μας, γιατί αυτή είναι η θέση τους, και όχι μέσα στα βιβλία μας».
Αν ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Culpeper δεν χρειαζόμαστε τις αυθεντίες για να είμαστε αλάνθαστοι. Η μεγάλη αξία του Lilly –και επαναλαμβάνω παίρνω τον Lilly σαν παράδειγμα, γιατί είμαι περισσότερο εξοικειωμένος με αυτόν- δεν είναι ότι είναι αλάνθαστος, αλλά το γεγονός ότι κάνει τόσο φανερά λάθη, τόσο συχνά. Για παράδειγμα αναφέρεται στην ιδιοσυγκρασία κάποιου και, μετά από τόση εργασία, λέει «Μα δεν είναι έτσι. Τον ξέρω καλά τον άνθρωπο». Ή παραπονιέται ότι μια πελάτισσα, δεν τον ευγνωμονεί, όταν της είπε ότι θα μπορούσε να πείσει κάποιον συγκεκριμένο άντρα να την παντρευτεί. Κοιτάμε το ωροσκόπιο της ωριαίας ερώτησης και καταλαβαίνουμε. «Μα Μπιλ, την πάντρεψες με τον λάθος άνθρωπο!»
Αν δεν ήταν τόσο φανερά λάθος, θα σκεφτόμαστε ότι οι μέθοδοι του είναι τέλειες. Απέχουν πολύ από το να είναι. Όπως βεβαίως όλες μας οι μέθοδοι – αλλά πασχίζουμε για τη βελτίωσή τους. Που μου φέρνει ξανά στο νου, τον ενθουσιώδη εκσυγχρονιστή. Υπάρχουν τρύπες στις γνώσεις μας. Πώς θα τις καλύψουμε; Υπάρχουν δύο, κοινές απαντήσεις. Η απάντηση του εκσυγχρονισμού. Να αναζητήσουμε στο μέλλον νέο υλικό, που θα αντικαταστήσει το παλιό λανθασμένο υλικό. Και δεν μιλάω μόνο για την αστρολογία, αλλά για την επικρατούσα στάση του δυτικού κόσμου τις τελευταίες εκατονταετίες. Και υπάρχει και η απάντηση που συχνά τυγχάνει υποστήριξης –πιστεύω λανθασμένα- της παράδοσης, δηλαδή να γυρίσουμε πίσω στο παρελθόν.
Τι είναι και τι δεν είναι παράδοση και παραδοσιακή αστρολογία
Η διάκριση ανάμεσα στο τι είναι παραδοσιακό και τι δεν είναι, συχνά αναγνωρίζεται με κριτήριο το χρόνο. Ό,τι είναι παλιό είναι παραδοσιακό και ό,τι νέο όχι. Αυτό είναι λάθος – και είναι γεγονός ότι το αναγνωρίζω τώρα καθαρότερα παρά όταν έγραφα την «Πραγματική Αστρολογία». Η παραδοσιακή αστρολογία δεν τελειώνει σε κάποιο σημείο στο 18ο αιώνα. Είναι ζωντανή και καλά σήμερα. Ένα βιβλίο σαν το «Εγχειρίδιο Ωριαίας Αστρολογίας», για παράδειγμα, δεν είναι φιλολογία, ένα βιβλίο για την παράδοση. Είναι μέρος της παράδοσης όσο είναι και οτιδήποτε γραμμένο από τους επιφανείς τεθνεώτες.
Και δεν είναι επίσης αλήθεια ότι οτιδήποτε γράφτηκε στο παρελθόν είναι μέρος της παράδοσης. Η δυτική παράδοση είναι μονοθεϊστική παράδοση. Είναι η αστρολογία των Εβραίων, των Χριστιανών, των Μουσουλμάνων. Και σαν τέτοια είναι αντίθετη με οποιαδήποτε αστρολογία έχει βάση τον σχετικισμό. Δηλαδή την Αιγυπτιακή αστρολογία, την Ελληνιστική αστρολογία, τη Βεδική αστρολογία ή την αστρολογία, όπως εν γένει ασκείται σήμερα. Όλες αυτές οι αστρολογίες δεν είναι μέρος της δυτικής αστρολογίας, εξαιτίας του ότι οι φιλοσοφίες στις οποίες στηρίζονται, έχουν πιο πολύ σχέση η μία με την άλλη απ’ ό,τι έχουν με την παράδοση.
Αυτό έχει σχέση με το γιατί η Ελληνιστική αστρολογία είναι για πολύ κόσμο το αποδεκτό πρόσωπο της παράδοσης. Ναι, οι Έλληνες (Greeks στο αγγλικό κείμενο) έγραψαν πολλά βιβλία και είχαν την εντιμότητα να βάλουν τη λέξη «Αστρολογία» με μεγάλα γράμματα στο εξώφυλλο, αντί να μας αφήσουν να ψάχνουμε την αστρολογία ανάμεσα στις γραμμές, όπως συνέβη με πολλούς άλλους. Αλλά υποψιάζομαι ότι ο ενθουσιασμός για τους Έλληνες (της Ελληνιστικής περιόδου – Hellenes στο αγγλικό κείμενο) έχει περισσότερο να κάνει με το ότι η εικόνα της κοινωνίας τους φαίνεται με πολλούς τρόπους όμοια με τη δική μας – συγκεκριμένοι μοντέρνοι συγγραφείς που τους άρεσε εξαιρετικά μια θέση στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αυτό οδήγησε σε αυτήν την υπερεκτίμηση της ελληνιστικής περιόδου στην ιστορία της αστρολογίας.
Επίσης είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η παράδοση δεν είναι η επιθυμία για κάποια παλιά εποχή κατά την οποία τα πράγματα ήταν καλύτερα απ’ ό,τι σήμερα. Υπάρχει μια παραδοσιακή φιλολογία έξω από τον κόσμο της αστρολογίας -συγγραφείς όπως ο Huston Smith, ο Coomaraswarmy, ο Schuon- που έχουν τέτοια άποψη και οι παραδοσιακοί αστρολόγοι συχνά κατηγορούνται ότι την ενστερνίζονται, άσχετα από το γεγονός ότι είναι λίγοι. «Υπήρχε κάποτε μια χρυσή εποχή μετά από την οποία η ζωή αδιάκοπα χειροτερεύει», μας λένε. Ανεξάρτητα από το πόση πνευματική βαρύτητα έχει αυτή η άποψη, μου θυμίζει τη σταθερή πίστη της γιαγιάς μου ότι ο πολιτισμός έφτασε στο τέλος του, όταν οι ταχυδρόμοι έπαψαν να φορούν καπέλα. Αυτή η άποψη είναι ολοκληρωτικά μη παραδοσιακή. Έχει περισσότερη σχέση με τη νοσταλγία της χαμένης νιότης. Πολλά οφείλουμε γι’ αυτό, στο Ρομαντικό κίνημα που εξιδανίκευσε την παιδική ηλικία. Δεν έχει καμιά σχέση με το τι πραγματικά σημαίνει παράδοση.
Η παράδοση είναι ένα ζωντανό πράγμα. Ζει και αναπνέει, κινείται και αλλάζει. Μια παράδοση που δεν αλλάζει είναι νεκρή – και ποιο ενδιαφέρον μπορεί να έχει για μας, εκτός από το ότι είναι ένα κομμάτι αποστειρωμένης διανοητικής αρχαιολογίας. Αυτήν την αλλαγή η Καθολική Εκκλησία την αποδίδει στην «επενέργεια του Αγίου Πνεύματος». Αυτή δεν είναι μια θρησκευτική αφηρημένη έννοια, αλλά η αναγνώριση ότι η παράδοση, όπως κι ένας άνθρωπος, αναπτύσσεται εν σοφία. Μαθαίνουμε, συνειδητοποιούμε, μεγαλώνουμε.
Έχοντας διαφορετική άποψη, ο θεολόγος Josef Pieper γράφει ότι η παράδοση πρέπει να προχωρήσει ακριβώς όπως έχει παραληφθεί. Αλλά κι αυτό είναι λάθος. Εάν η παράδοση ήταν κάτι υλικό θα μπορούσε να είναι σωστό κάτι τέτοιο. Αν, για παράδειγμα, κληρονομήσω τη Μόνα Λίζα από τον πατέρα μου, είναι καθήκον μου να την κληροδοτήσω στο γιο μου χωρίς δικές μου προσθήκες. Αλλά η παράδοση δεν υλικό κατασκεύασμα. Πρέπει να αλλάξει, πρέπει να αλλαχθεί. Ζωτικής σημασίας είναι το γεγονός ότι αυτές οι αλλαγές πρέπει πάντοτε να διατηρούν καθαρή την ουσία της. Όσο διατηρείται η ουσία της (όσο δηλαδή η φιλοσοφική της αλήθεια δεν διαστρέφεται, δεν ολισθαίνει σε έναν εύκολο σχετικισμό για να ταιριάζει στις σύγχρονες τάσεις) η εξωτερική μορφή της πρέπει να προσαρμόζεται στο αίτημα των καιρών, αλλιώς καταντά μόνο αναχρονισμός. Η παραδοσιακή αστρολογία δεν είναι θεατρικό κοστούμι! Η ιδέα ότι θα έπρεπε να προσκολληθούμε αυστηρά σ’ αυτήν ή την άλλη αυθεντία του παρελθόντος είναι τόσο γελοία όσο οι ταινίες με τα σανδάλια και τα σπαθιά, όπου ο κος Κολεγιακός Αμερικανός τυλίγει τον εαυτό του μ’ ένα σεντόνι και προσποιείται ότι είναι αρχαίος Ρωμαίος.
Η ιδέα της αναζήτησης τελειότητας στο παρελθόν –ότι κάποτε ήμασταν τέλειοι και ξεπέσαμε- δεν είναι παρά ο καθρέφτης της ιδέας ότι θα είμαστε η τελειότητα του μέλλοντος, εάν μπορέσουμε να συγκολλήσουμε αρκετά κομμάτια καινούργιου υλικού, δηλαδή να ανακαλύψουμε νέους πλανήτες, για παράδειγμα. Η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ θα έπρεπε να μας πείσει εναντίον αυτής της ιδέας, της κατασκευασμένης από τον άνθρωπο μελλοντικής τελειότητας. Όταν βλέπουμε εκείνους που αναζητούν το κύρος τους στο παρελθόν, χτυπώντας ο ένας τον άλλον με τους βαρείς τόμους τους στο κεφάλι, διαπιστώνουμε ότι η παρεμβολή του παρελθόντος οδηγεί κατευθείαν και με σιγουριά στη Βαβέλ.
Προτείνω ότι η στάση μας απέναντι στην παράδοση δεν θα πρέπει να είναι η επάνοδος στο παρελθόν, ούτε η προσπάθεια της ανακατασκευής στο μέλλον, αλλά η προσπάθεια της κατανόησης στο παρόν. Η αυξανόμενη κατανόηση δεν θα είναι το αποτέλεσμα της ανάγνωσης πολλών βιβλίων, αλλά η βαθμιαία μεταβολή της αντιληπτικότητας, έτσι που ό,τι βλέπουμε μπροστά μας, να μην είναι μόνον κομμάτια του εαυτού μας. Αυτό προϋποθέτει θέληση για να αλλάξουμε τους εαυτούς μας, έτσι που να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αστρολογία, και όχι προθυμία να αλλάξουμε την αστρολογία για να την κάνουμε πιθανώς κατανοητή. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Ibn Ezra αρχίζει το βιβλίο του με τις λέξεις: «Αρχή σοφίας, φόβος Κυρίου». Αυτός είναι ο πυρήνας της δυτικής αστρολογικής παράδοσης.
Αυτή είναι η βασική «γεωγραφική» τοποθέτηση: εκεί ψηλά βρίσκεται ο Δημιουργός και είμαστε τα δημιουργήματά του. Πρόκειται για το βασικό «εσύ είσαι εδώ» του αστρολογικού χάρτη. Δεν πειράζει το πόσο κοπιάζουμε για να κατασκευάσουμε αυτόν το χάρτη, πόσους πλανήτες θα ρίξουμε μέσα ή πόσες παλιές τεχνικές θα ξεθάψουμε: εάν δεν υπάρχει το «εσύ είσαι εδώ», ο χάρτης είναι άχρηστος. Είναι τελείως ξεκάθαρο ότι όλες οι όλες αυτές οι καινοτομίες, είτε εισάγονται από το μέλλον είτε από το παρελθόν, είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας συγκάλυψης της απουσίας του «εσύ είσαι εδώ».
Η αλήθεια δεν βρίσκεται πίσω εκεί ή μπροστά εδώ, αλλά επάνω εκεί. Γι’ αυτό το λόγο και η εικόνα του παραδοσιακού αστρολόγου είναι η ακόλουθη.
Σημειώσεις του μεταφραστή
(1) Ο Τερτυλλιανός για τις χιλιαστικές αναφορές του και την παραδοχή ότι ο Χριστός υποτάσσεται πλήρως στον Πατέρα, παρότι υπήρξε εξέχων Πατέρας της Καθολικής Εκκλησίας, δεν ανακηρύχθηκε άγιος από αυτήν.
(2) Αβραάμ Ιμπν Έζρα (1089-π.1167). Από τους διαπρεπέστερους Εβραίους σχολιαστές της Βίβλου και φιλόσοφους του Μεσαίωνα. Έγραψε μια σειρά από σύντομα έργα σε όλους τους τομείς της αστρολογίας, βασιζόμενος κυρίως σε γραπτά Αράβων αστρολόγων. Ποιητής, μαθηματικός, αστρονόμος. Γεννήθηκε στην Ισπανία. Έζησε μια ζωή διαρκούς περιπλάνησης.
(3) Μαϊμονίδης, Ραβί Μωυσής Μπεν Μαϊμόν ή Ραμπάμ (1138, Κόρδοβα -1204, Κάιρο). Σεφαρδίτης Εβραίος φιλόσοφος, πολυγραφότατος και ένας από τους σημαντικότερους σχολιαστές του Τορά στο Μεσαίωνα. Εξέχων αστρονόμος και γιατρός. Εργάστηκε ως ραβίνος, γιατρός και φιλόσοφος στο Μαρόκο και στην Αίγυπτο. Οπαδός του Αβερρόη, θερμός θιασώτης του Αριστοτέλη. Γι’ αυτόν η πίστη και η επιστήμη συμβιβάζονται απόλυτα. Ο Θεός του Αριστοτέλη και της Βίβλου, έλεγε, είναι ο ίδιος. Οι διαφορές οφείλονται στην αδυναμία των ανθρώπων που δεν έχουν ασχοληθεί με τη φιλοσοφία να κατανοήσουν. Προώθησε και ανέπτυξε την αριστοτελική φιλοσοφία, κάνοντάς την γνωστή στη Δύση. Το σημαντικότατο έργο του, το 14τομο Mishneh Torah (1170-1180), στηρίζεται στο Ταλμούδ και τις παλιότερες πηγές της προφορικής παράδοσης της εβραϊκής θρησκείας, και αποτελεί μια πλήρη έκθεση της εβραϊκής θρησκείας και διδασκαλίας. Τα έργα του διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: τα θρησκευτικά-φιλοσοφικά, γραμμένα στα εβραϊκά-αραβικά και τα ιατρικά του συγγράμματα, γραμμένα στα αραβικά.
(4) Nicholas Culpeper (1616-1654). Άγγλος βοτανολόγος, βοτανοθεραπευτής, γιατρός και αστρολόγος. Στο βιβλίο του «The English Physician» (1652), πιο γνωστό ως «Complete Herbal» («Πλήρες Βιβλίο Βοτανοθεραπευτικής», 1653), υπάρχουν πλήθος πληροφορίες για φάρμακα και βότανα, ενώ το «Astrological Judgement of Diseases from the Decumbiture of the Sick» (1655) θεωρείται ως ένα από τα λεπτομερέστερα έργα ιατρικής αστρολογίας στην πρώιμη νεότερη ευρωπαϊκή περίοδο. Πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην ύπαιθρο, καταγράφοντας εκατοντάδες θεραπευτικά βότανα. Επέκρινε τις μεθόδους κάποιων συγχρόνων του: «Δεν είναι ευχάριστο κι επικερδές για μένα, αλλά συμβουλεύομαι τους δυο αδερφούς μου, τον δόκτορα Λογική και τον δόκτορα Εμπειρία και πάμε ταξίδι να επισκεφτούμε τη μητέρα μας Φύση. Με τις συμβουλές της και με τη βοήθεια του δόκτορα Συνέπεια, φτάνω στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Και μόνο αφού μου επιστήσει την προσοχή ο δόκτορας Εντιμότης, ένας ξένος στην εποχή μας, για να κάνω γνωστά τα παραπάνω, τα ανακοινώνω». O Culpeper έζησε μια δύσκολη ζωή, γεμάτη ατυχίες και περιπέτειες. Όμως συνέχιζε να θεραπεύει τους φτωχούς με ελάχιστη αμοιβή. Πέθανε σε ηλικία 39 ετών, έχοντας γράψει πολυάριθμα και σημαντικά έργα. Οι μετανάστες στο Νέο Κόσμο έπαιρναν μαζί τους το βιβλίο του για τη θεραπεία με βότανα. Αυτή μάλλον ήταν και η κληρονομιά που άφησε: να απομυθοποιήσει την ιατρική και να την αφήσει σαν βοήθεια στα χέρια των απλών ανθρώπων.