Γιατί τα ζώδια είναι 12 και όχι 13

Η φιλοσοφική βάση της Πραγματικής Αστρολογίας, Το αντικείμενο της Αστρολογίας / 11.09.2019
Με αφορμή τα δήθεν 13 ζώδια και τον Οφιούχο, η Βρετανή αστρολόγος, ερευνήτρια και συγγραφέας Deborah Houlding κυκλοφόρησε το παρακάτω άρθρο για όσους ενδιαφέρονται να μάθουν γιατί τα ζώδια ήταν και είναι πάντα ΔΩΔΕΚΑ. Το παρόν άρθρο μεταφράζεται στα ελληνικά με την άδεια της συγγραφέα. Για το πρωτότυπο άρθρο skyscript.co.uk Understanding the zodiac.

Deborah Houlding: Βρετανή αστρολόγος, ερευνήτρια και συγγραφέας, με πολύ σημαντικό έργο στην παρουσίαση των παραδοσιακών αστρολογικών πρακτικών στον σύγχρονο κόσμο. Με μεγάλο ενδιαφέρον για την ιστορία και την εξέλιξη της δυτικής αστρολογίας και των συμβολισμών της είναι γνωστή για την παρουσίαση σπάνιων και εξαντλημένων αστρολογικών κειμένων. Εξέδιδε το περιοδικό Traditional Astrologer Magazine. Ιδρύτρια του εκδοτικού οίκου Ascella Publications. Ιδιοκτήτρια του πολύ σημαντικού αστρολογικού ιστότοπου Skyscript.co.uk, ενός από τους πιο δημοφιλείς και ενημερωτικούς αστρολογικούς ιστότοπους, όπου παρουσιάζεται το έργο των σημαντικότερων αστρολόγων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Διευθύνει τη δική της σχολή παραδοσιακής αστρολογίας – School of Traditional Astrology, όπου διδάσκεται η ωριαία αστρολογία σε επαγγελματικό επίπεδο.

 

Θα θυμάστε βέβαια, πριν κάποια χρόνια, ότι ο Οφιούχος και η δήθεν ύπαρξη 13 ζωδίων έκανε μεγάλο πάταγο στα διεθνή media. Η όλη ιστορία ξεκίνησε από ιστοσελίδα με εκπαιδευτικό περιεχόμενο του BBC το 2001. Λόγω της μεγάλης επιρροής του BBC, το μήνυμα έκανε το γύρο του κόσμου. Έκτοτε, που και που, κάποιοι χωρίς γνώση του αντικειμένου, ξαναθυμούνται τον Οφιούχο. Δεν είναι άλλωστε η μοναδική περίπτωση που επικρίνεται η αστρολογία. Επίσης δεν είναι περίεργο, έτσι όπως ασκείται από την πλειονότητα αυτών που δηλώνουν αστρολόγοι. Αλλά, έτσι κι αλλιώς, οι άνθρωποι είναι εύκολα επικριτικοί με κάτι που δεν γνωρίζουν καθόλου ή γνωρίζουν ελάχιστα.

Η παραπάνω εισαγωγή είναι του μεταφραστή

 

Το ερώτημα του εάν τα άστρα παρέχουν πληροφορίες και σε ποιο βαθμό, θα είναι πάντα αντικείμενο συζητήσεων. Παρόλ’ αυτά ο ορισμός και η χρήση του ζωδιακού είναι ένα ζήτημα αστρονομικής, ιστορικής και πολιτισμικής σπουδαιότητας. Έτσι ένας εκπαιδευτικός ιστότοπος δεν θα πρέπει να παρέχει λανθασμένη πληροφόρηση στο κοινό (1-3)…

Η αιτιολόγηση του γιατί ο ζωδιακός έχει 12 και όχι 13 ζώδια είναι γνωστή και δεν υπάρχει κανένα μυστήριο στο γιατί ο Οφιούχος δεν είναι ανάμεσα σ’ αυτά. Η τεχνική βάση του ζωδιακού είναι ένα ζήτημα που δεν μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό από το κοινό. Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις, όμως που ακολουθούν, εξηγούν το θέμα με τον πλέον απλούστερο δυνατό τρόπο, χωρίς να παραλείπονται σημαντικές, συναφείς λεπτομέρειες. Για να κατανοήσει κανείς τις υποδιαιρέσεις του ζωδιακού, είναι απαραίτητο να κατανοήσει τι είναι ο ζωδιακός αστρονομικά.

Α. Τι είναι ο ζωδιακός;

Β. Γιατί ο ζωδιακός διαιρείται σε 12 ίσα μέρη και όχι σε οποιοδήτε άλλο αριθμό ίσων ή άνισων μερών;

Γ. Είναι ένας αστερισμός ζώδιο; Κι αν όχι γιατί;

Δ. Γιατί το BBC ανακοίνωσε ότι «ο αστρονομικός ζωδιακός περιλαμβάνει 13 ζώδια, τα 12 που ξέρουμε συν ένα ακόμη, τον Οφιούχο»;

Ε. Γιατί ο αστικός μύθος ότι ο ζωδιακός περιλαμβάνει 13 ζώδια, εξακολουθεί να συντηρείται παρά το γεγονός ότι δεν είναι αληθινός;

Ζ. Γιατί ο ιστότοπος του BBC αναφέρεται σε «ένα αστρονομικό φαινόμενο, άγνωστο μέχρι σήμερα που δείχνει ότι οι αστερισμοί έχουν όλοι μετακινηθεί»; Είναι αυτό αληθινό; Ο αριθμός, το μέγεθος ή τα όρια των ζωδίων άλλαξαν ποτέ;

Η. Τι είναι τα δύο διαφορετικά ζωδιακά συστήματα; Το να έχουμε ένα ακόμη ζώδιο αποδεικνύει ότι η αστρολογία είναι ανυπόστατη;

 

Ξυλογραφία του 15ου αι. από τη Σφαίρα του Κόσμου (Sphaera Mundi) του Johannes de Sacrobosco (12ος-13ος αι.), που δείχνει τον ζωδιακό σαν ζώνη 9 μοιρών, ένθεν και ένθεν της εκλειπτικής. Σε αυτήν τη ζώνη συμβαίνουν όλες οι ορατές πλανητικές κινήσεις (όπως φαίνονται από τη Γη).

 

Α. Τι είναι ο ζωδιακός;

Ο ζωδιακός έχει μεγάλη αστρονομική, αστρολογική και ημερολογιακή σημασία. Πρόκειται για μαθηματική διαίρεση της εκλειπτικής και δεν έχει «πραγματική» φυσική υπόσταση.

Η εκλειπτική είναι ο αστρονομικός κύκλος που απεικονίζει την ετήσια αλληλεπίδραση του Ήλιου με τη Γη. Οι αρχαίοι αστρονόμοι μετρούσαν το έτος παρατηρώντας πώς ο Ήλιος πραγματοποιεί έναν ετήσιο κύκλο σε σχέση με συγκεκριμένες ομάδες αστέρων και όριζαν το ημερολόγιο σύμφωνα με την πρόοδο του Ήλιου στον κύκλο αυτό. (Η εκλειπτική αναφέρεται συχνά ως η «φαινομενική πορεία» του Ήλιου, γιατί ο Ήλιος φαίνεται ότι κινείται γύρω από τη Γη, και η αστρολογική παρουσίαση των ζωδίων επάνω στην εκλειπτική υιοθέτησε ιστορικά το γεωκεντρικό μοντέλο.)

 

 

Ο ζωδιακός έχει σαν κέντρο την εκλειπτική αλλά δεν είναι το ίδιο πράγμα με αυτήν γιατί:

Η εκλειπτική είναι μια γραμμή (ή ένας κύκλος στο διάστημα) που κάνει γωνία 23,5 μοιρών με το επίπεδο του Ισημερινού. Παίρνει το όνομά της από το γεγονός ότι κάθε 6 μήνες, όταν η Σελήνη τέμνει την πορεία του Ήλιου σε μια Νέα Σελήνη ή Πανσέληνο, η Σελήνη ευθυγραμμίζεται ακριβώς με τον Ήλιο και παράγει εκλείψεις.

  • Η γωνία μεταξύ της εκλειπτικής και του επιπέδου του Ισημερινού είναι η αιτία για την ύπαρξη των εποχών. Όταν η πορεία του Ήλιου τέμνει τον ουράνιο ισημερινό [ΣτΜ. Ουράνιος ισημερινός: η τομή του επιπέδου του Ισημερινού με την ουράνια σφαίρα], η ημέρα και η νύχτα έχουν ίση διάρκεια, και τα σημεία τομής λέγονται «ισημερίες» (= ίση ημέρα).
  • Η κίνηση του Ήλιου από κάτω προς τα επάνω ορίζει την αστρονομική άνοιξη στο βόρειο ημισφαίριο, όταν η διάρκεια της ημέρας μεγαλώνει σε σχέση με τη νύχτα. Πριν περίπου 2000 χρόνια, η ισημερία της άνοιξης επιλέχτηκε ως το σημείο έναρξης της μέτρησης του ζωδιακού. Αυτό το σημείο ονομάστηκε «σημείο μηδέν» ή «μηδέν του Κριού» γιατί ο Κριός είναι το πρώτο από τα ζώδια.

Ο ζωδιακός είναι μια ζώνη στο διάστημα που εκτείνεται 9 μοίρες πάνω και κάτω από την εκλειπτική (4). Είναι μια μικρή αλλά σημαντική ζώνη στο διάστημα γιατί όπως βλέπουμε τον ουρανό από τη Γη, όλη η παρατηρούμενη πλανητική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα σ’ αυτήν τη στενή λωρίδα. Η αιτία γι’ αυτό είναι ότι οι τροχιές όλων των πλανητών του ηλιακού συστήματος (και της Γης) παραμένουν στο ίδιο επίπεδο καθώς περιστρέφονται με φορά αντίθετη των δεικτών του ρολογιού γύρω από τον Ήλιο. Κατά συνέπεια, οι αστερισμοί που βρίσκονται σ’ αυτό το κομμάτι του ουρανού είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους αστρονόμους και αστρολόγους, γιατί τα άστρα τους αποτελούν το φόντο, με βάση το οποίο οι συνεχώς μεταβαλλόμενες θέσεις των πλανητών μπορούν εύκολα να γίνουν αντικείμενο παρατήρησης.

 

  1. Διάγραμμα που δείχνει πώς οι τροχιές όλων των πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα παραμένουν στο ίδιο επίπεδο, καθώς αυτοί περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο. Ο Πλούτωνας (που δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι και υποβαθμισμένος στο επίπεδο του νάνου) αποτελεί αξιοσημείωτη εξαίρεση, γιατί η εκκεντρική τροχιά του σχηματίζει γωνία 17 μοιρών με την εκλειπτική.
  2. Απεικόνιση που δείχνει πως περικλείεται η Γη από τον ζωδιακό, από τον Andreas Cellarius, «Ο Ουράνιος Άτλας» ή «Η Αρμονία του Σύμπαντος», 1660.
  3. Εικόνα από το πλανητικό λογισμικό Stellarium, όπου παριστάνονται ο Κρόνος, ο Άρης και η Σελήνη, κοντά στην εκλειπτική, στους αστερισμούς της Παρθένου, του Καρκίνου και των Διδύμων.

 

Β. Γιατί ο ζωδιακός διαιρείται σε 12 ίσα μέρη και όχι σε οποιοδήτε άλλο αριθμό ίσων ή άνισων μερών;

Για τον ίδιο λόγο για τον οποίο υπάρχουν 12 ημερολογιακοί μήνες σε ένα έτος. Το έτος έχει 365 ημέρες και η εκλειπτική, όπως όλοι οι κύκλοι, διαιρούνται σε 360 μοίρες. Οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι χώρισαν τον κύκλο σε 360 μοίρες για να επιτύχουν το συσχετισμό της ηλιακής κυκλικής τροχιάς με το ημερολόγιο. Το 365 δεν είναι αριθμός εύκολα διαιρούμενος και το 360 είναι ο αριθμός ο πλησιέστερος σ’ αυτόν που η διαίρεσή του κάνει εύκολη την αντιστοίχισή του με διάφορες αστρονομικές τροχιές.

Ένα αξιόπιστο ημερολόγιο απαιτεί πολύπλοκη γνώση των αλληλεπιδράσεων των τροχιών του Ήλιου, της Σελήνης και της Γης, αλλά η βάση του ημερολογίου είναι το γεγονός ότι ο Ήλιος κάνει 365 ημέρες πριν ολοκληρώσει τον ετήσιο κύκλο του και βρεθεί να ανατέλλει στο ίδιο σημείο του ορίζοντα την ίδια ώρα της ημέρας. Μέσα στον ετήσιο ηλιακό κύκλο, εύκολα παρατηρούμε ότι έχουμε 12 σεληνιακούς κύκλους. Η Σελήνη γεμίζει και φθίνει 12 φορές το χρόνο – υπολείπονται μερικές ακόμη ημέρες για να συμπληρωθεί το έτος. (Η παλιά αγγλική λέξη για τον μήνα είναι mona, από το moon (= Σελήνη). Ο ημερολογιακός μήνας δεν βασίζεται στις 28 ημέρες περιστροφής της Σελήνης γύρω από τον Γη, αλλά στον συνοδικό σεληνιακό κύκλο των 30 ημερών, που μετρά τις διαδοχικές συναντήσεις του Ήλιου και της Σελήνης (5).

Έτσι ο ζωδιακός ακολουθεί το πρότυπο που χρησιμοποιούν όλα τα ημερολόγια: υπάρχουν 4 κύριες υποδιαιρέσεις, που ορίζουν στο ζωδιακό 4 ίσα τέταρτα ανά 90 μοίρες, στα σημεία που η εκλειπτική τέμνεται από το επίπεδο του Ισημερινού. Έτσι ορίζεται η έναρξη των 4 αστρονομικών εποχών.

Καθένα από τα τέταρτα χωρίζεται σε τρία ζώδια των 30 μοιρών, για να αντιστοιχούν στις 30 ημέρες ανά μήνα, που χρειάζεται ο Ήλιος να διανύσει τις 30 αυτές μοίρες.

Ο ζωδιακός είναι ένας εξαίρετος συνδυασμός ημερολογιακών και αστρονομικών αρχών. Αν και η αντιστοίχιση των μοιρών του ζωδιακού και των ημερών ενός έτους δεν είναι ακριβής, η χρήση του ζωδιακού ως συστήματος αναφοράς για την κίνηση των πλανητών και την μεταξύ τους αλληλεπίδραση, αλλά και για την αλλαγή των εποχών, παραμένει απολύτως έγκυρη. Ο σχεδιασμός του συστήματος έχει βαθιές φιλοσοφικές ρίζες, εν μέρει γιατί η εποχή της ανάπτυξής του για την υποστήριξη των μαθηματικών της αστρονομίας συνέπεσε με την εποχή που φιλόσοφοι, όπως ο Πυθαγόρας, διερευνούσαν τη μυστική φύση των σχημάτων και των γεωμετρικών συσχετισμών, διατυπώνοντας μεταφυσικές θεωρίες όπου οι αριθμοί όριζαν ποιότητες και όχι μόνον ποσότητες (6).

Έτσι υπάρχουν πλήθος πληροφοριών σχετικά με το γιατί ο ζωδιακός διαιρείται σε 12 ίσα μέρη και όχι περισσότερα ή λιγότερα. Στην αστρολογία, το νόημα των υποδιαιρέσεων αυτών δεν έχει σχέση αποκλειστικά με την απεικόνιση των αστερισμών ή την εποχική επίδραση των ζωδίων, αν και αρχικά οι δύο αυτοί παράγοντες υπήρξαν σημαντικοί και πολλοί αστρολόγοι εξακολουθούν σήμερα να θεωρούν ότι έχουν κάποια σχέση (7).

 

  1. Andreas Cellarius. Εικονογράφηση των γεωμετρικών σχέσεων στον ζωδιακό («Ο Ουράνιος Άτλας» ή «Η Αρμονία του Σύμπαντος», 1660). Η μεταφυσική ερμηνεία αυτών των σχέσεων συμβάλλει στην αστρολογική κατανόηση των πλανητικών σχέσεων.
  2. και 3. Πολλά ευρωπαϊκά ρολόγια δείχνουν την ουσιαστική σχέση μεταξύ του ζωδιακού και της ροής του χρόνου, εφόσον ο ζωδιακός αναφέρεται σε λεπτά, ώρες, ημέρες, μήνες, έτη και ακόμη μεγαλύτερους κύκλους. Η εικόνα 2 δείχνει το ζωδιακό ρολόι στον Καθεδρικό ναό της Σαρτρ στη Γαλλία και η εικόνα 3 το ζωδιακό ρολόι στην Πράγα στην Τσεχία.

 

Γ. Είναι ένας αστερισμός ζώδιο; Κι αν όχι γιατί;

Είναι πολύ διαφορετικά πράγματα. Ο όρος «ζωδιακός αστερισμός» αναφέρεται σε μια ομάδα άστρων που βρίσκεται στην περιοχή του ουρανού που ορίζεται από τον ζωδιακό. Σε διαφορετικούς πολιτισμούς, αλλά και στους ίδιους σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, αναγνωρίζονταν διάφοροι αστερισμοί σε αυτήν την περιοχή του ουρανού, καθώς γίνονταν προσαρμογές στα όρια των αστερισμών. Παρόλ’ αυτά ο ζωδιακός καθαυτός, σαν μαθηματική διαίρεση του αστρονομικού κύκλου, πάντα χωριζόταν σε 12 ίσα μέρη, τα «ζώδια». Οι λέξεις «αστερισμός» και «ζώδιο» ορίζουν διαφορετικά πράγματα.

  • Ένας αστερισμός είναι μια ορατή ομάδα άστρων που εμφανίζονται μαζί στον ουρανό (στα αγγλικά η λέξη constellation είναι πιο σαφής εφόσον προέρχεται από τις λατινικές λέξεις con = μαζί και stellas = άστρα).
  • Το ζώδιο σηματοδοτεί και μεταβιβάζει πληροφορίες [ΣτΜ. Δεν έχει υλική υπόσταση]. Ορίζεται από αστρονομικές αρχές. Οι αστρονόμοι που όρισαν τα ζώδια ήταν και αστρολόγοι και προσπάθησαν να επισυνάψουν νοήματα, αλλά και να εξαγάγουν κάτι περισσότερο από αστρονομικές πληροφορίες από τα ζώδια. Παρόλα αυτά τα ζώδια ποτέ δεν ήταν και ούτε θα είναι κάτι ορατό. Ούτε αναμένεται να βρίσκονται σε ακριβή ευθυγράμμιση με τους αστερισμούς με τους οποίους μοιράζονται το ίδιο όνομα. Αυτό δεν θα ήταν δυνατόν, γιατί οι αστερισμοί ποικίλλουν σημαντικά σε μέγεθος, ενώ τα ζώδια είναι ίσα μεταξύ τους. [ΣτΜ. Επίσης οι αστερισμοί δεν βρίσκονται σε ακριβή παράταξη ο ένας μετά τον άλλον, π.χ. ο Υδροχόος απλώνεται πάνω από τον Αιγόκερω.]

Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός ότι οι Βαβυλώνιοι, όταν ανέπτυξαν το ζωδιακό, αναγνώρισαν 18 αστερισμούς στη ζώνη του ζωδιακού (μάλιστα κάποιοι αναφέρουν 17 αντί 18). Η μείωση του αριθμού των αστερισμών έγινε με την πάροδο του χρόνου για να διευκολυνθούν οι αστρονομικές μετρήσεις, αλλά και ως ανταπόκριση στην αυξανόμενη σπουδαιότητα του ζωδιακού. Αλλά σημειώστε ότι τα όρια των αστερισμών προσαρμόζονταν για να διευκολύνουν τη συσχέτιση των αστερισμών με τα ζώδια και όχι αντίστροφα. Το 12πλό σχέδιο του ζωδιακού δεν άλλαξε ποτέ για να προσαρμοστεί στην αλλαγή των ορίων των αστερισμών.

 

  1. Λεπτομέρεια από την έκδοση του 1666 του Isaak Habrecht, «Planiglobium coeleste ac terrestre», που δείχνει τη 12πλή διαίρεση του ζωδιακού που βρίσκεται πάνω από τους διαφόρων μεγεθών αστερισμούς (με την άδεια του Echo Cultural Heritage Online). Το εξωτερικό χείλος του δείχνει πώς συνδέονται οι μοίρες του ζωδιακού με τις ημέρες και τους μήνες του ημερολογίου. Η διάστικτη γραμμή που διατρέχει τους αστερισμούς δηλώνει την εκλειπτική.
  2. Εικονογράφηση των αστερισμών που βρίσκονται επάνω στην εκλειπτική (ο εξωτερικός κύκλος) από τον Albrecht Dürer, 1515. Σημειώστε ότι μερικοί αστερισμοί, όπως οι Δίδυμοι και ο Καρκίνος αποτελούν ενιαίο φόντο αστερισμών για την ίδια υποδιαίρεση του ζωδιακού.

 

Δ. Γιατί το BBC ανακοίνωσε ότι «ο αστρονομικός ζωδιακός περιλαμβάνει 13 ζώδια, τα 12 που ξέρουμε συν ένα ακόμη, τον Οφιούχο»;

Η πληροφόρηση είναι ανακριβής και βασίστηκε στην ταύτιση των αστερισμών με τα ζώδια και της εκλειπτικής με τον ζωδιακό. Το σωστό είναι ότι η εκλειπτική, ναι μεν, περνά από 13 αστερισμούς αλλά αυτοί οι αστερισμοί δεν είναι ζώδια.

Ακολουθώντας τον επαναπροσδιορισμό των ορίων των αστερισμών από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση στη δεκαετία του 1930, η εκλειπτική περνά από 13 επίσημα αναγνωρισμένους αστερισμούς, εκ των οποίων οι 12 ιστορικά αναφέρονται ως ζωδιακοί αστερισμοί (γιατί ολόκληροι ή κατά το μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκονται μέσα στη ζώνη της εκλειπτικής), ενώ ο 13ος αστερισμός, ο Οφιούχος, κατά το μεγαλύτερο μέρος του δεν βρίσκεται μέσα στη ζώνη αυτή.

Ο Οφιούχος δεν είναι καινούργιος αστερισμός. Βρίσκεται στη λίστα του Πτολεμαίου (2ος αι. μ.Χ.) μαζί με πολλούς άλλους, στο έργο του Αλμαγέστη (ένα αστρονομικό κείμενο υψίστης σπουδαιότητας), όπου αναφέρεται σαν Οφιούχος, δηλ. «αυτός που κρατά τον όφι» (8). Ήταν πάντα γνωστό ότι η εκλειπτική τέμνει ένα μικρό κομμάτι αυτού του αστερισμού, αλλά επειδή πρόκειται για έναν μεγάλης έκτασης αστερισμό που το μεγαλύτερο μέρος του είναι εκτός της ζωδιακής ζώνης, δεν θεωρείται ζωδιακός αστερισμός. Πάνω σε αυτό είναι ξεκάθαροι και οι επιμελητές της Εγκυκλοπαίδειας Βριτάνικα (2014) (www.britannica.com/topic/zodiac), που δίνουν μια ακριβή και αξιόπιστη εξήγηση του τι είναι ζωδιακός και γιατί ο Ήλιος περνάει «σε τακτικά διαστήματα από έναν αστερισμό (τον Οφιούχο) που δεν θεωρείται μέρος του ζωδιακού» (9).

Ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται τα όρια του Οφιούχου, οι αστρολόγοι χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό τα άστρα τόσο του συγκεκριμένου αστερισμού όσο και άλλων. Το αστρολογικό ενδιαφέρον εστιάζεται στα φωτεινότερα και περισσότερο πολιτισμικά σημαντικά άστρα στον ουρανό. Οι ερμηνείες που αποδίδονται στα άστρα αυτά αποκτήθηκαν στη διάρκεια αιώνων. Αυτή η εγκαθιδρυμένη μέσα στο χρόνο ερμηνεία δεν έχει σχέση με το αν κάποιο άστρο βρίσκεται μέσα στον ζωδιακό ή όχι, ούτε με το αν τα όρια των αστερισμών τροποποιήθηκαν – αν και αυτό το τελευταίο μπορεί να γίνει αιτία να τους αποδοθούν νέες πολιτισμικές ερμηνείες, σημαντικές για τους αστρολόγους με την πάροδο των ετών. [Για την αστρολογική ερμηνεία του Οφιούχου και των άστρων του βλ. http://www.skyscript.co.uk/ophiuchus.html]

 

  1. Η εικόνα 9 από τον «Ουράνιο Άτλαντα» του Alexander Jamieson (1822) που απεικονίζει τον αστερισμό του Οφιούχου, όπου και εικονογραφείται πώς μόνον ένα ελάχιστο μέρος στα όρια του αστερισμού τέμνεται από την εκλειπτική (η εκλειπτική γραμμή διακρίνεται με το κόκκινο χρώμα). Το πιο σημαντικό άστρο του Οφιούχου (πάλι με κόκκινο στην εικόνα) είναι ο Ras al Hague στο κεφάλι του Οφιούχου σε γεωγραφικό πλάτος 36 μοίρες βόρειο, δηλαδή 27 μοίρες πέραν των ορίων της ζωδιακής ζώνης.
  2. Η εικόνα 21 από τον «Ουράνιο Άτλαντα» του Alexander Jamieson (1822) που απεικονίζει (για σύγκριση) τον αστερισμό του Υδροχόου και του Αιγόκερω, που βρίσκονται σε στενή σύνδεση με την εκλειπτική. (Οι εικόνες παραχωρήθηκαν από το Ναυτικό Παρατηρητήριο των ΗΠΑ.)

 

Ε. Γιατί είναι «είδηση» ο αστικός μύθος, ότι ο ζωδιακός περιλαμβάνει 13 ζώδια, εξακολουθεί να συντηρείται παρά το γεγονός ότι δεν είναι αληθινός;

Το BBC έχει τη συνήθεια να ανακινεί την ιστορία αυτή για να προωθεί τα αστρονομικά του προγράμματα και, με πολλούς τρόπους, πολλές φορές, ξεκινά το θέμα. Η αστρονομικά λανθασμένη περιγραφή του Οφιούχου επέσυρε την προσοχή των μέσων στη Βρετανία στις 20 Ιανουαρίου 1995. Στη συνέχεια ακολούθησε η ανακοίνωση στα «Νέα των 9» ότι «η Βασιλική Αστρονομική Εταιρεία ανακοίνωσε την ύπαρξη ενός επιπλέον ζωδίου». Η ανακοίνωση αυτή έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες Times και Telegraph το επόμενο πρωί.

Τα νέα ταξίδεψαν γρήγορα και με βάση τη φήμη του BBC έφτασαν μέχρι το NBC στις ΗΠΑ, αλλά και έγιναν πρωτοσέλιδα σε άλλες χώρες της Ευρώπης, στον Καναδά, τη Βραζιλία και την Αυστραλία. Η έρευνα απέδειξε ότι δεν υπήρξε σχετική ανακοίνωση της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (10). Το BBC απλά αναφέρθηκε σε μια παλιά απόφαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης, τη δεκαετία του 1930, για αλλαγή των επίσημα αναγνωρισμένων ορίων των αστερισμών που τέμνονται από την εκλειπτική. Η ανακοίνωση του BBC ήταν μέρος της προώθησης ενός μελλοντικού προγράμματος για την αστρονομία, που θα είχε σχέση με το ζωδιακό και θα διερευνούσε το θέμα της μετάπτωσης των ισημεριών, ένα θέμα που θα ήταν μάλλον ανιαρό για την πλειονότητα του κοινού εάν δεν υπήρχε κάτι να κεντρίσει το ενδιαφέρον του. Παρά τα παράπονα το BBC δεν έκανε καμιά προσπάθεια διευκρίνισης ή ερμηνείας…

Το ίδιο συνέβη και τον Ιανουάριο του 2011, όταν τα διεθνή μέσα γέμισαν από άρθρα ότι ο αστρονόμος Parke Kunkle είχε δήθεν ισχυριστεί ότι ο Οφιούχος ήταν το 13ο ζώδιο. Η αρχική ιστορία που είχε δημοσιευτεί σε εφημερίδα των ΗΠΑ, έγινε viral με πολλές παρερμηνείες, σε αναρίθμητους ειδησεογραφικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο. Το Διαδίκτυο ταχύτατα παρουσίασε σχετικά άρθρα. Μετά από τον καταιγισμό των σχετικών ειδήσεων, ο αστρονόμος Kunkle έκανε μια δήλωση ότι ουδέποτε ανέφερε ότι ο ζωδιακός πρέπει να περιλαμβάνει 13 ζώδια, αλλά μόνον ότι 13 αστερισμοί τέμνονται από την εκλειπτική. Ανέφερε μόνον ότι εκεί υπάρχουν 13 αστερισμοί (11). Οι μάλλον βαρετές λεπτομερείς διευκρινίσεις απέτυχαν να τραβήξουν το ενδιαφέρον του κοινού, αν και το BBC, αυτή τη φορά, πραγματικά εξέδωσε ένα άρθρο, στο οποίο ανέφερε ότι το θέμα δεν επηρεάζει την αντίληψη μας για τον ζωδιακό, όπως χρησιμοποιείται στη Δύση. Το άρθρο κατέληγε: «όσοι άνθρωποι πιστεύουν στην αστρολογία ή έχουν επενδύσει συναισθηματικά στα ζώδια, μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι. Οι Ταύροι είναι ακόμη Ταύροι και οι Κριοί Κριοί» (12).

Ο ζωδιακός δεν είναι πια το σύστημα που προτιμούν οι αστρονόμοι για τις μετρήσεις τους, έτσι όσοι αστρονόμοι αναφέρονται σε αυτόν, αφού δεν τον χρησιμοποιούν, έχουν περιορισμένη γνώση της ιστορίας του, του ορισμού και του σκοπού του. Πολλοί μπορεί να έχουν επηρεαστεί από τις αναφορές των μέσων, και δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι αστρονομικά ορθό να αναφέρονται στους αστερισμούς με τη λέξη ζώδιο. Ακόμη περισσότεροι θα έχουν επηρεαστεί από τον νέο ιστότοπο του BBC, που δημοσιεύθηκε μαζί με το αστρονομικό πρόγραμμά του Stargazing Live, με περιεχόμενο που προωθεί το πρόγραμμα αυτό μάλλον παρά εκπαιδευτικούς σκοπούς.

 

Ζ. Γιατί ο ιστότοπος του BBC αναφέρεται σε «ένα αστρονομικό φαινόμενο, άγνωστο μέχρι σήμερα που δείχνει ότι οι αστερισμοί έχουν όλοι μετακινηθεί»; Είναι αυτό αληθινό; Άλλαξαν ποτέ ο αριθμός, το μέγεθος ή τα όρια των ζωδίων;

Ανταποκρινόμενο στα παράπονα για τις ανακριβείς πληροφορίες σχετικά με την μετάπτωση των ισημεριών, το BBC απέσυρε το αρχικό κείμενο (27/03/15) στην εκπαιδευτική ιστοσελίδα του για την αστρονομία. Παρόλ’ αυτά η αρχική λανθασμένη πληροφορία εξακολουθεί να απλώνεται στο Διαδίκτυο.

Η ανάπτυξη του ζωδιακού ως εργαλείου για την μαθηματική αστρονομία ολοκληρώθηκε 2000 χρόνια πριν. Ο ζωδιακός δεν άλλαξε, το ίδιο και ο αριθμός ή το μέγεθος των υποδιαιρέσεών του. Εκείνο που άλλαξε είναι το σημείο εκκίνησής του, το σημείο μηδέν, η εαρινή δηλαδή ισημερία, σε σχέση με τους ορατούς αστερισμούς της ουράνιας σφαίρας. Αυτό συμβαίνει γιατί: ο Ήλιος επιστρέφει στο σημείο μηδέν, στο σημείο της εαρινής ισημερίας (όπου η εκλειπτική τέμνει τον ουράνιο ισημερινό κάθε χρόνο για να δηλώσει την άνοιξη), 50 δεύτερα δυτικότερα από την προηγούμενη χρονιά. Έτσι υπάρχει μια πολύ αργή, σχεδόν ανεπαίσθητη, μετάπτωση του ζωδιακού σε σχέση με τους ορατούς αστερισμούς (στα αγγλικά precession και βλ. https://el.wikipedia.org/ το λήμμα μετάπτωση ισημεριών).

Αντίθετα με ότι ανέφερε το BBC, η μετάπτωση των ισημεριών ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. Ο Έλληνας αστρονόμος Ίππαρχος την ανέφερε και ο Πλάτωνας την συμπλήρωσε ποιητικά. Το αντίκτυπό της στο ημερολόγιο και το πώς οι ζωδιακές μετρήσεις ενσωματώνουν την αναγνώριση της επίδρασής της, ερμηνεύονται ξεκάθαρα στα αστρονομικά και στα αστρολογικά κείμενα του Πτολεμαίου (13). Η Τετράβιβλος του Πτολεμαίου θεωρείται το πλέον ιστορικά σημαντικό αστρολογικό κείμενο που έχει ποτέ γραφτεί, εξαιτίας του γεγονότος ότι ο συγγραφέας του, αφενός σεβάστηκε τον αρχαίο κόσμο, αφετέρου περιέλαβε στο έργο του αιτιολογημένα επιχειρήματα για να δικαιολογήσει με λογικό τρόπο αστρολογικές αρχές όπως η παραπάνω.

Από πολλές απόψεις η γνώση της μετάπτωσης είναι θεμελιώδης αρχή του ζωδιακού συστήματος όπως χρησιμοποιείται στη Δύση. Το ότι επιτρέπει στο αρχικό σημείο του ζωδιακού να «γλιστρά» επάνω στο φόντο των αστερισμών είναι μια αστρονομική ανάγκη που διατηρεί το ζωδιακό συντονισμένο με τις εποχές. Έτσι το ζώδιο του Κριού παραμένει συντονισμένο με τις παροδικές ιδιότητες της άνοιξης, που δηλώνουν ανάπτυξη, δυναμισμό κ.λπ., ενώ ο ο Αιγόκερως συνδέεται με το μέσον του χειμώνα, δηλώνοντας τις ιδιότητες της διατήρησης και εφεδρείας.

Ο ρυθμός της μετάπτωσης είναι εξαιρετικά αργός έτσι που δύσκολα γίνεται αντιληπτός στη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής. Η μετάπτωση του ζωδιακού σε σχέση με τους ορατούς αστερισμούς ανέρχεται στη 1 μοίρα για κάθε 72 χρόνια. Έτσι οι κλασικοί αστρονόμοι σημείωναν το μηδενικό σημείο του ζωδιακού περίπου στο τέλος του ορατού αστερισμού του Κριού. Στη συνέχεια, στους μεσαιωνικούς χρόνους, το μηδενικό σημείο βρισκόταν στο μέσον του αστερισμού των Ιχθύων και σήμερα κινείται προς την αρχή του αστερισμού του Υδροχόου (όπως λέει και το τραγούδι «κι αυτό είναι το ξημέρωμα της Εποχής του Υδροχόου» — «this is the dawning of the Age of Aquarius»).

Ένας πλήρης κύκλος του ζωδιακού σε σχέση με τους αστερισμούς πραγματοποιείται μέσα σε περίπου 26.000 χρόνια. Αυτό είναι το αστρολογικά γνωστό κοσμικό «Μεγάλο Έτος», που περιγράφεται από τους αρχαίους φιλοσόφους ως ο πλέον σημαντικός αστρονομικός κύκλος που επηρεάζει τη Γη. Σύμφωνα με την αρχαία αστρολογική θεωρία, η ολοκλήρωσή του Μεγάλου Έτους υποτίθεται ότι φέρνει μεγάλη αλλαγή ως προς το είδος των εμπειριών, όταν η «εποχή» ενός πολιτισμού κλείνει και κάποια άλλη αρχίζει.

Οι ιστορικοί χάρτες αστέρων είναι συνήθως πλούσιοι σε αστρονομικές λεπτομέρειες και δείχνουν το σημείο της εαρινής ισημερίας σε σχέση με τους ορατούς αστερισμούς (και μπορεί να χρονολογηθούν από αυτή τη λεπτομέρεια). Αυτός είναι ο λόγος που οι υποδιαιρέσεις του ζωδιακού σε παλιότερους χάρτες συχνά παρουσιάζονται να κόβουν τους αστερισμούς στη μέση. Το εαρινό σημείο προπορεύεται στον αστερισμό των Ιχθύων για περισσότερα από 2000 χρόνια. Οι ιστορικοί αστρολόγοι είχαν γνώση του πράγματος. Οι λεπτομέρειες στην παραπάνω εικόνα προέρχονται από: 1 και 2. Τον «Ουράνιο Άτλαντα» του Alexander Jamieson (1822). 3. Έργο του Albrecht Dürer, Αστερισμοί του Βόρειου και του Νότιου ημισφαίριου (Constellations of the northern and southern skies, 1515).

 

Η. Τι είναι τα δύο διαφορετικά ζωδιακά συστήματα; Το να έχουμε ένα ακόμη ζώδιο αποδεικνύει ότι η αστρολογία είναι ανυπόστατη;

Σε μεγάλο βαθμό η πλειονότητα των αστρολόγων στο δυτικό πολιτισμό θεωρούν ότι ο ζωδιακός αρχίζει στο σημείο της εαρινής ισημερίας. Κι ενώ αυτό το σημείο περιστρέφεται στην ουράνια σφαίρα με φόντο τους αστερισμούς, διατηρείται η αντιστοίχιση των ζωδίων με το ημερολόγιο και, έτσι, τα σχετικά νοήματά τους επηρεάζονται από την εποχική αλλαγή και τις ιδιότητες του χρόνου. Όπως εξηγήθηκε πριν, η μετάπτωση προκαλεί μια πλήρη περιστροφή του αρχικού εαρινού σημείου πέριξ του ζωδιακού μέσα σε 26.000 χρόνια. Γι’ αυτό ο ζωδιακός ονομάζεται τροπικός ζωδιακός (από τη λατινική λέξη tropicus που σημαίνει «στρέφομαι, περιστροφή»).

Ο Έλληνας αστρονόμος Πτολεμαίος σημείωσε την ανάγκη να διατηρηθεί το αρχικό σημείο της τομής της εκλειπτικής με τον ουράνιο ισημερινό, και το μεγαλύτερο μέρος του αστρολογικού του έργου ενσωματώνει τις εποχικές επιρροές, όπως στη συμβολική θεώρηση των «χυμών» και της «ιδιοσυγκρασίας». Συχνά αναφέρεται ότι ο Πτολεμαίος εφηύρε το ζωδιακό σύστημα. Αυτό δεν είναι αληθινό. Η προσέγγισή του στηριζόταν σε όσα επικρατούσαν στην εποχή του και τα οποία περιέγραψε με λεπτομέρεια ένας παλιότερος Έλληνας συγγραφέας, ο Γεμίνος ο Ρόδιος (περ. 1ος αι. π.Χ.).

  • Με δεδομένο ότι η πλειονότητα των ανθρώπων προγραμμάτιζε τις δραστηριότητες της χρονιάς, έτσι ώστε να συντονίζονται με τον ζωδιακό, είναι δύσκολο να θεωρηθεί ότι υπερεκτιμάται το μαζικό αντίκτυπο, που είχε ο ζωδιακός στην αραβική και ευρωπαϊκή τέχνη, κουλτούρα και επιστήμη.
  • Η αναφορά στον ζωδιακό δεν αντιμετώπισε ποτέ κριτική βασισμένη σε θεολογικά κριτήρια. Ακόμη και οι σημαντικοί εκκλησιαστικοί ηγέτες που ήταν αντίθετοι με την αστρολογία, επειδή παρείχε μοιρολατρικές προβλέψεις, υποστήριζαν τη χρήση του ζωδιακού, επειδή ήταν το μέσο με το οποίο συσχετίζονταν τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά και η υγεία του ανθρώπου, με τα ποιοτικά στοιχεία της στιγμής της γέννησής του.
  • Το θεωρητικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τροπικός ζωδιακός είναι ότι οι εποχικές αναφορές του είναι σχεδιασμένες για τη ζωή στο βόρειο ημισφαίριο. Δεν υπάρχει τρόπος να συσχετιστεί το μεσοκαλόκαιρο του βορείου ημισφαιρίου με το μέσον του χειμώνα του νοτίου ημισφαιρίου. Μία θεωρία αναφέρει ότι ο τροπικός ζωδιακός συνδέει σε μια συνολική παγκόσμια εμπειρία, το βόρειο και το νότιο ημισφαίριο, δηλαδή τη Γη στο σύνολό της να βλαστάνει και να αυξάνεται κατά την εποχή της εαρινής ισημερίας και να βιώνει έναν κύκλο εποχικών αλλαγών σύμφωνα με τις αρχές του ζωδιακού κύκλου.

Ένα εναλλακτικό ζωδιακό σύστημα ευρέως αναπτυγμένο από Ινδούς αστρολόγους, η Ινδική ή Βεδική Αστρολογία (14), το οποίο υιοθετούν όλο και περισσότεροι δυτικοί αστρολόγοι, συσχετίζει το ζωδιακό με τους αστερισμούς, που βρίσκονται κάτω από αυτόν στην ουράνια σφαίρα, και έτσι χάνεται ο συμβολικός συσχετισμός των ζωδίων με τις εποχές του έτους. Πρόκειται για την αστρική αστρολογία, στην οποία το σταθερό σημείο εκκίνησης συνδέεται με κάποιο από τα αστέρια. Η διαίρεση σε ζώδια, σε αυτήν τη μέθοδο, διατηρεί μια κατά προσέγγιση αντιστοίχιση με τους 12 αστερισμούς που φέρουν το ίδιο όνομα.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές μέθοδοι για τον προσδιορισμό του σημείου εκκίνησης του αστρικού ζωδιακού. Οι αστρικοί αστρολόγοι δεν χρησιμοποιούν όλοι το σημείο της εκλειπτικής, όπως οι τροπικοί αστρολόγοι. Μια δημοφιλής μέθοδος είναι να αρχίζει ο ζωδιακός στο ακριβώς αντίθετο σημείο (180 μοίρες) από το αστέρι Spica στον αστερισμό της Παρθένου. Μια άλλη βεβαιώνει ότι το άστρο Aldebaran του αστερισμού του Ταύρου παραμένει στη ζωδιακή 15η μοίρα του Ταύρου.

  • Εφόσον η αστρική αστρολογία δεν λαμβάνει υπόψη την αλλαγή των εποχών στη θεώρηση των ζωδίων, απέχει από την κριτική, τη σχετική με τα του βορείου ημισφαιρίου. Εστιάζει το ενδιαφέρον της στους αστερισμούς και τις σχέσεις των άστρων μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα και τα δύο συστήματα αποτελούν αποτελεσματικά εργαλεία για την παραπάνω αστρολογική ανάλυση. Οι τροπικοί και αστρικοί αστρολόγοι έχοντας πολλές κοινές αστρολογικές αρχές και πολλά σημεία στα οποία συμφωνούν, συχνά εμπλέκονται σε παραγωγικές συζητήσεις χωρίς να υπάρχει μεταξύ τους ουσιαστική διαφωνία.
  • Ο αστρικός ζωδιακός έχει το ίδιο σχέδιο με τον τροπικό, απ’ όλες τις απόψεις, εκτός από το αρχικό σημείο. Επίσης χρησιμοποιεί τη διαίρεση του ζωδιακού σε 12 ίσα μέρη 30 μοιρών το καθένα. Η ευθυγράμμιση με τους ορατούς αστερισμούς δεν αναμένεται να έχει ακριβή αντιστοίχιση με τα όρια των αστερισμών, πολλοί από τους οποίους είναι πολύ μεγαλύτεροι απ’ ό,τι άλλοι όσον αφορά την αστρονομική πραγματικότητα.
  • Η Wikipedia (βλ. εκεί Αστρική και τροπική αστρολογία), η οποία επιτρέπει την ελεύθερη συνεισφορά γνώσης ανεξάρτητα από την κατάρτιση του καθενός, αυτή τη στιγμή (24 Μαρτίου 2015) αναφέρει ότι «ένας μικρός αριθμός αστρικών αστρολόγων δεν θεωρούν τα ζώδια ίσα μεταξύ τους αλλά τα ορίζουν με βάση το πραγματικό πλάτος των ξεχωριστών αστερισμών». Αναφέρονται δύο περιπτώσεις αστρολόγων που προτείνουν ένα ζωδιακό 13 ή 14 ζωδίων για να συμπεριλάβουν τον Οφιούχο και το Κήτος. Η αναφορά είναι παραπλανητική γιατί εστιάζει σε κάποια άτομα στη σημερινή εποχή, των οποίων η εργασία εντυπωσιάζει μόνο για τον τρόπο, με τον οποίο αντιτίθεται στις ιστορικές πρακτικές και τις σύγχρονες συμβάσεις.

Και οι τροπικοί και οι αστρικοί αστρολόγοι παρουσιάζουν εναρμονισμένα μεταξύ τους συστήματα. Υιοθετούν διαφορετικές οπτικές, αλλά καθεμιά τους έχει τη δική της δύναμη και μπορεί να επιβεβαιωθεί θεωρητικά. Όπως οι διαφορετικές γλώσσες έχουν τους δικούς τους γραμματικούς κανόνες, που δεν ισχύουν για άλλες γλώσσες, και, παρόλα αυτά, οδηγούν σε αποτελεσματική μετάδοση πληροφοριών, η αστρολογία μπορεί να υποστηρίζεται με διαφορετικές τεχνικές και μεθόδους υπολογισμού. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι αστρολόγοι διαφέρουν σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες εναλλακτικών τεχνικών, αλλά κάθε εναλλακτική προσέγγιση διαθέτει τη δική της λογική βάση. Η ύπαρξη ποικιλίας αστρολογικών μεθόδων, που είναι γνωστές στην διάρκεια των αιώνων και συχνά γίνονται αντικείμενο συζητήσεων από διάφορους αστρολόγους σκεπτικιστές, δεν στοιχειοθετεί πάντως λόγο για να θεωρηθούν οι αρχές της αστρολογίας αβάσιμες ή άνευ σημασίας.

 

Σημειώσεις

1-3. BBC iWonder, www.bbc.co.uk/learning, έκδοση 2004 (επίσκεψη της συγγραφέα του άρθρου στις 23/03/15). Οι εκδοτικές οδηγίες και αρχές του BBC στο www.bbc.co.uk/editorialguidelines/page/guidelines­editorial­values­ editorial­values/standard επίσης στις 23/03/15). Οι προηγούμενες προσπάθειες της συγγραφέα να δώσει πληροφορίες για ιστορικές, αστρονομικές και πραγματικές ανακρίβειες σε αναφορές του BBC στις τεχνικές της αστρολογίας δεν ευοδώθηκαν. Βλ. λεπτομέρειες στο πρωτότυπο του υπό μετάφραση άρθρου skyscript.co.uk Understanding the zodiac.

4. Γεμίνος ο Ρόδιος. Έλληνας συγγραφέας του 1ου π.Χ. αι. αναφέρεται σε ένα αρχικό ορισμό του ζωδιακού στις 12 μοίρες (Intro. to the Phenomena, επιμ. J. Evans και J. L. Berggren, Princeton Univ. Press, 2006, τ. 53, p.157). Νεότεροι αστρονόμοι όπως ο Al Biruni, επέκτειναν το πλάτος σε 18 μοίρες (9 μοίρες από κάθε πλευρά της εκλειπτικής) για να περιλάβουν το μεγαλύτερο ουράνιο πλάτος της Αφροδίτης.

Ότι το πλάτος της ζωδιακής ζώνης ορίστηκε από τα μεγαλύτερα ουράνια πλάτη κάποιων πλανητών αναφέρεται σε κείμενο του 2ου αι. (Βλ. «Achilleus», Intro. to the Phenomena of Aratus, Maass, 1898, τ. 53; επιμ. Evans και Berggren σ. 157, Νο. 28 και επίσης υποσ. 9 για τον ορισμό του ζωδιακού στην Encyclopaedia Brittanica, 2014).

5. Ο κύκλος ανάμεσα σε μια Νέα Σελήνη και την επόμενη ονομάζεται σεληνιακός συνοδικός κύκλος, γιατί περιγράφει τις διαδοχικές συναντήσεις της Σελήνης με τον Ήλιο. Το μέσο μήκος ενός τέτοιου κύκλου είναι 29,53059 ημέρες – μακρύτερος από το χρόνο που χρειάζεται η Σελήνη για να κάνει μια περιστροφή γύρω από τη Γη (27,3 ημέρες). Καθώς η Σελήνη περιστρέφεται γύρω από τη Γη, ο Ήλιος προπορεύεται, έτσι η Σελήνη πρέπει να διανύσει την επίπλεον απόσταση για να τον προλάβει.

Το ηλιακό έτος (επάνοδος του Ήλιου στην εαρινή ισημερία) περιλαμβάνει 12 σεληνιακούς συνοδικούς κύκλους (354 ημέρες) με 11 ημέρες να περισσεύουν. Τα περισσότερα αρχαία ημερολόγια, και το παραδοσιακό μουσουλμανικό ημερολόγιο, προσθέτουν έναν επιπλέον μήνα κάθε τρία χρόνια και έναν ακόμη κάθε 30 χρόνια.

6. Μια πρώτη μορφή του ζωδιακού βασίστηκε στην αστρονομική παρατήρηση χιλιάδες χρόνια πριν τον πλήρη μαθηματικό υπολογισμό του. Αυτό συνέβη γύρω στον 6ο αι. π.Χ. Μια πινακίδα σε σφηνοειδή γραφή γύρω στο 523 π.Χ. δείχνει ότι οι αστρονόμοι μέχρι τότε είχαν κατορθώσει να υπολογίζουν ακριβώς τις φάσεις της Σελήνης και τις επερχόμενες συνόδους των πλανητών ορίζοντας τις θέσεις των πλανητών με τα -μαθηματικά ορισμένα- ζώδια. Η πινακίδα αυτή θεωρείται το παλαιότερο ντοκουμέντο της επιστημονικής αστρονομίας των Χαλδαίων (F. Cumont, Astrology and Religion Among the Greeks and Romans, 1911, Dover, σ. 8).

7. Δεδομένου ότι το σημείο εκκίνησης των τροπικών και αστρικών μετρήσεων υπολογίζεται περίπου 2000 πριν, πολλές αρχαίες αστρολογικές πηγές συνδέουν την ερμηνεία του ζωδιακού και με τα σταθερά άστρα και με τον εποχικό κύκλο. Καθώς οι δύο μέθοδοι υπολογισμού διαχωρίστηκαν με το χρόνο, οι αστρολόγοι που προτίμησαν το τροπικό σύστημα έδιναν όλο και λιγότερη προσοχή στις αστρικές μετρήσεις. Αντίστοιχα, οι αστρολόγοι που προτίμησαν το αστρικό σύστημα.

8. Αλμαγέστη του Πτολεμαίου, επιμέλεια R. Hutchins, μετάφραση του R. Catesby Taliaferro, σσ. 1­479 τ. 16 στο «Great Books of the Western World», Chicago, «Encyclopaedia Brittanica», Inc., 1952; VII.5, σ.239.

9. Βλ. www.britannica.com/EBchecked/topic/657680/zodiac

Ζωδιακός, στην αστρονομία και αστρολογία, είναι μια μια ζώνη στον ουρανό που εκτείνεται 9 μοίρες και στις δύο πλευρές της εκλειπτικής, του επιπέδου της τροχιάς της Γης και της φαινομενικής ετήσιας πορείας του Ήλιου. Οι τροχιές της Σελήνης και των βασικών πλανητών βρίσκονται επίσης μέσα στο ζωδιακό. Τα 12 αστρολογικά ζώδια κατέχουν το καθένα το 1/12 (ή 30 μοίρες) αυτού του μεγάλου κύκλου. Τα ζώδια δεν ανταποκρίνονται πλέον στους αστρονομικούς αστερισμούς από τους οποίους φαίνεται να περνά ο Ήλιος. Οι αστερισμοί είναι ακανόνιστοι σε σχήμα και μέγεθος και ο Ήλιος τακτικά περνά και από έναν ακόμη αστερισμό Οφιούχο) που δεν λογίζεται ως μέρος του ζωδιακού.

10. N. Kollerstrom, «Ophiuchus and the media», The Observatory, τ. 115, σ. 261­262 (1995).

11. Η δήλωση του Kunkle στο Mad Astronomy why-did-your-zodiac-sign-change   13/01/11 (επίσκεψη της συγγραφέα 24/03/15).

12. BBC Magazine: «Έχουν ο ζωδιακός και τα ζώδια αλλάξει;», www.bbc.co.uk/news/magazine­122078111, 17/01/11 (επίσκεψη της συγγραφέα 24/03/2015).

13. Τα έργα του Ίππαρχου έχουν χαθεί αλλά ο Πτολεμαίος περιγράφει δύο από αυτά: Η Μετατόπιση των Ηλιοστασίων και των Ισημεριών και Για τη Διάρκεια του Έτους. Περαιτέρω αναφορές βλ. Αλμαγέστη Πτολεμαίου, II.7, και VII.1-3, Τετράβιβλος Πτολεμαίου: I.11, όπου τα ζώδια που ορίζουν το χειμερινό και το θερινό ηλιοστάσιο (Αιγόκερως και Καρκίνος), αναφέρονται σαν τροπικά, και Ι.22, όπου μας αναφέρει ότι είναι λογικό να υπολογίζουμε την αρχή των ζωδίων από τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια

…εν μέρει γιατί οι συγγραφείς το αναφέρουν με σαφήνεια και ιδιαίτερα γιατί έχουμε ήδη αποδείξει ότι οι φύσεις τους, οι δυνάμεις και οι φιλότητές τους έχουν την αιτία τους στα ηλιοστάσια και τις ισημερίες και σε καμία άλλη πηγή. Γιατί εάν θεωρήσουμε άλλα σημεία εκκίνησης, θα αναγκαστούμε να μην χρησιμοποιούμε πλέον τις φύσεις των ζωδίων στην πρόγνωση ή, αν τις χρησιμοποιούμε, να κάνουμε λάθος, εφόσον τα διαστήματα του ζωδιακού (τα ζώδια δηλ.), τα οποία διοχετεύουν τις δυνάμεις τους στους πλανήτες, θα τους προσπερνάνε και θα είναι πια ξένα προς αυτούς.

Για μια ακαδημαϊκή ανάλυση του πώς ο Πτολεμαίος αναφέρεται στις αρχές της μετάπτωσης, βλ. Gerd Graßhoff’s The History of Ptolemy’s Star Catalogue, Volume 14, στο «Studies in the History of Mathematics and Physical Sciences», Springer Science & Business Media, 1990: 3.5 «Precession and Solar Theory», σ. 73.

14. Τον ζωδιακό, που οριζόταν από τα άστρα, είναι ιστορικά εξακριβώμενο ότι χρησιμοποίησαν διάφοροι αστρολόγοι – στην Μεσοποταμία και τους ελληνιστικούς χρόνους, αλλά και Πέρσες και Άραβες αστρολόγοι.

Ανάμεσα στα παλιότερα σωζόμενα κείμενα σε ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, οι Βέδες, τα ιερά κείμενα του Ινδουϊσμού, αναφέρονται στο 12πλό σχήμα του ζωδιακού και αποτελούν μαρτυρία για το πόσο παλιός είναι ο ζωδιακός.

Δώδεκα ακτίνες, ένας τροχός, τρεις ομφαλοί.

Ποιος μπορεί να το κατανοήσει αυτό;

Επάνω του είναι τοποθετημένα μαζί

Τριακόσια και εξήντα μοιάζουν με καρφιά.

Που δεν κινούνται ούτε στο παραμικρό.

(Ριγκβέδα 1.154.48)

 

Ένας είναι ο τροχός, οι ζώνες δώδεκα,

Τρεις είναι οι κόμβοι – ποιος μπορεί να κατανοήσει;

Τρεις εκατοντάδες και εξήντα ακτίνες μαζί

Έχουν καρφωθεί εκεί και στερεωθεί…

(Ατάρβα Βέδα, Χ,8)

 

Αυτές οι Βέδες πιστεύεται ότι συντέθηκαν περίπου το 1500-1200 π.Χ. (Βλ. The Importance of Makar Sankranti in Hindu Calendar Reform, της Patrizia Norelli­Bachelet (2010). Ευχαριστίες της συγγραφέα στην Lori Tompkins για την υπόδειξη του κειμένου).