Η ποίηση και η αστρολογία προσεγγίζουν με τον ίδιο τρόπο την αλήθεια, εκκινώντας βέβαια από διαφορετικά σημεία κι έτσι η μελέτη της μιας δεν μπορεί παρά να φωτίζει την άλλη. Την ίδια αλήθεια προσεγγίζουν όλα τα πραγματικά έργα τέχνης – λογοτεχνικά, εικαστικά, μουσικά. Εννοείται ότι εδώ πρέπει να περιλάβουμε τα ιερά κείμενα των θρησκειών αλλά και τη μυθολογία των λαών, γιατί και αυτά εμπερικλείουν το απόσταγμα της σοφίας της ανθρωπότητας καθώς της αποκαλύπτεται το θείο μέσα από τους νόμους του Σύμπαντος. «Ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω». Το παρόν είναι πόνημα του John Frawley στο περιοδικό του Apprentice, τεύχος 2, σελ. 16, μεταφρασμένο στα ελληνικά με την άδεια του συγγραφέα. Για το πρωτότυπο άρθρο, βλ. https://www.johnfrawley.com/magazine Για την ανάγνωση του παρόντος πρέπει να προηγηθεί η ανάγνωση του άρθρου Η χαρά των πλανητών και η χριστιανική ιστορία.
Ο John Milton ήταν σύγχρονος του μεγάλου αστρολόγου William Lilly. Ο Lilly ήταν 6 χρόνια μεγαλύτερος αλλά έζησε 7 χρόνια περισσότερο από τον Milton. Κατοικούσαν και οι δύο στο Λονδίνο και δεν ήταν μακριά ο ένας από τον άλλο. Βέβαια εκείνη την εποχή στο Λονδίνο, όλοι ζούσαν ο ένας κοντά στον άλλο. Είχαν περίπου τις ίδιες απόψεις για την θρησκεία και σίγουρα παραβρέθηκαν στις ίδιες εκκλησίες ακούγοντας τις ίδιες λειτουργίες. Άλλωστε το να ακούσεις μια καλή λειτουργία ήταν η μέγιστη διασκέδαση τον καιρό εκείνο.
Μέσω των εκδόσεών τους και της φήμης τους, σίγουρα ήξερε ο ένας τον άλλο, και ήταν ανάμεσα στους αρχηγούς -εάν όχι οι δύο πρώτοι αρχηγοί- των προπαγανδιστών των κοινοβουλευτικών. Και οι δυο κινούνταν σε κύκλους που υποστήριζαν το Kοινοβούλιο και είναι απίθανο να μην έχει συναντήσει ποτέ ο ένας τον άλλο. Τότε, περισσότερο κι από σήμερα, ο κόσμος της δύναμης ήταν περιορισμένος. Ο Milton είχε μια πλατιά γνώση αστρολογίας περισσότερο απ’ ό,τι ο μέσος λαϊκός άνθρωπος. Κάπου πρέπει να είχε βρει την γνώση αυτή. Έτσι μπαίνουμε στον πειρασμό να σκεφτούμε ότι διάβασε την «Χριστιανική Αστρολογία» του Lilly ή πιθανότατα άκουσε διά ζώσης τον Lilly να τον διαφωτίζει σχετικά.
Όλα αυτά βέβαια είναι υποθέσεις και δεν αποδεικνύουν κάτι. Εκείνο που είναι φανερό είναι ότι εργάστηκαν σε ένα όμοιο διανοητικό πλαίσιο. Και χωρίς να είμαστε εξαιρετικά ακριβείς, η υπόθεση ότι ο Lilly θα συμφωνούσε με τα περισσότερα από αυτά που έγραψε ο Milton, δεν μπορεί παρά να είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα.
Η ποίηση και η αστρολογία προσεγγίζουν με τον ίδιο τρόπο την αλήθεια εκκινώντας βέβαια από διαφορετικά σημεία κι έτσι η μελέτη της μιας δεν μπορεί παρά να φωτίσει την άλλη.
Από την αρχή του «Χαμένου Παράδεισου» ο Milton θέτει τον στόχο του: να αιτιολογήσει τον τρόπο του Θεού όσον αφορά στον άνθρωπο. Αυτό ακριβώς έκανε κι ο Lilly με την «Χριστιανική Αστρολογία». Εξηγούσε το έργο του Θεού όπως φαινόταν από τις κινήσεις των πλανητών και την επίδρασή τους στον άνθρωπο.
Από όλους τους ποιητές ο Milton περισσότερο απ’ όλους εργάστηκε μέσα στο πλαίσιο της δεοντολογίας. Αυτή η ιδέα έχει πολλές πλευρές, αλλά βασικά σημαίνει ότι οτιδήποτε γράφει υποστηρίζει όλα τα υπόλοιπα, δεν περικλείει αντιφάσεις, και, αν κάτι αναφέρεται, όπως για παράδειγμα μια μεταφορά, αναφέρεται για κάποιο συγκεκριμένο λόγο σε πλήρη συνοχή με το νόημα ολόκληρου του έργου. Έτσι πρέπει να είμαστε εντελώς σίγουροι ότι όταν ο Milton χρησιμοποιεί αστρολογικούς όρους, δεν βάζει την λέξη “Τοξότης” ή “Υδροχόος” μόνο επειδή νομίζει ότι θα ακούγονται ωραία ή επειδή έτσι θα εξυπηρετείται το μέτρο των στίχων. Είναι γνώστης της σημασίας τους και είναι σίγουρος ότι με αυτόν τον τρόπο ακολουθεί τη βασική θεματική του ποιήματός του.
Ο «Χαμένος Παράδεισος»
Ένας από τους πολλούς θησαυρούς που κρύβονται στον «Χαμένο Παράδεισο» είναι η παρουσίαση από τον Milton μιας εντελώς λογικής αστρονομίας για τον κόσμο πριν από την Πτώση. Αστρονομικά αυτός ο κόσμος ήταν στατικός με τον Ήλιο ακίνητο στην εαρινή ισημερία, την μηδενική μοίρα του Κριού, ενώ “…η Άνοιξη αιώνια χαμογελούσε στην Γη με άφθονα λουλούδια”.
Εκείνο το καιρό δεν υπήρχε αστρολογία, γιατί οι πλανήτες δεν κινούνταν ο ένας σε σχέση με τον άλλο, κι έτσι, παρά το γεγονός ότι ήταν Άνοιξη, όλα τα δέντρα και τα φυτά έφεραν καρπούς, γιατί η καρποφορία δεν ήταν ακόμη περιορισμένη σε μια μόνο εποχή. Αυτό εικονογραφεί μια θεολογική κοινοτoπία: δεν υπήρχε αστρολογία πριν από την Πτώση. Και οδηγεί στην θεωρία ότι μόνο ο πεπτωκώς, αμαρτωλός, άνθρωπος υπόκειται στην επιρροή των άστρων. Μια χρήσιμη ιδέα που έσωσε περισσότερους από έναν αστρολόγους από την Ιερά Εξέταση.
Όταν λοιπόν ο Αδάμ και η Εύα γεύτηκαν το μήλο, ο Θεός δίνει εντολή στους αγγέλους του να επανασχεδιάσουν τον κόσμο. Πρώτα απ’ όλα σπρώχνουν τον Ήλιο από τη μηδενική μοίρα του Κριού και τον βάζουν σε κίνηση έτσι που η Γη για πρώτη φορά αισθάνεται “…κρύο και ζέστη που σπάνια αντέχονται…”
Η ζέστη και το κρύο -στα οποία υπόκειται η Γη μετά την Πτώση- είναι η βάση όλων των αστρολογικών κανόνων, καθώς ο Ήλιος ξεκινά “…από το βορρά να φέρνει το γέρο χειμώνα, από το νότο να φέρνει την ζέστη του θερινού ηλιοστάσιου”.
Οι άγγελοι τότε βάζουν τους πλανήτες σε κίνηση: “…στην ανέκφραστη Σελήνη δίνουν δουλειά και στους άλλους πέντε τις πλανητικές τους κινήσεις και όψεις, εξάγωνο, τετράγωνο, τρίγωνο και αντίθεση που έχει βλαβερή επίδραση, και κάποτε ένωση σε σύνοδο που κι αυτή είναι βλαβερή…”
Ο Milton διασκεδάζει με την λέξη “σύνοδος” (= σύμπτωση) αναφερόμενος στις βλαπτικές όψεις. Αγαπά τους ιερείς σχεδόν όσο και ο Lilly, που δεν μπορεί να αναφέρει την λέξη ‘ιερέας’ χωρίς να προσθέσει ένα-δυο υποτιμητικά επίθετα.
Οι άγγελοι τότε ενημερώνουν τους απλανείς αστέρες για την δουλειά τους “και τους διδάσκουν πότε να διαχέουν την βλαπτική τους επίδραση”.
Αυτές οι αλλαγές στον Ουρανό, βαθμιαία φέρνουν στην Γη όλη την δυσφορία, που απουσίαζε από τον κήπο της Εδέμ, την διαμάχη, το να τρέφεται το ένα θηρίο από το άλλο, την σύγχυση, τις αρρώστιες, τον φόβο και τον πόνο.
Ο Αδάμ και η Εύα αμάρτησαν εξαιτίας του Σατανά που αποφάσισε να πάρει εκδίκηση από τον Θεό διαφθείροντας τους ανθρώπους. Αφήνοντας την Κόλαση βρίσκει τον δρόμο του στην Γη και φτάνει εκεί -σύμφωνα με τον Milton– μέσω του ζωδίου του Ζυγού, όπου ο Κρόνος έχει την έξαρσή του. Ο Ζυγός κυβερνάται από την Αφροδίτη και σαν ζώδιο του αέρα είναι στην τριπλότητα του Ερμή, γιατί ο Σατανάς καταφθάνει στην διάρκεια της νύχτας. Αυτός ο συνδυασμός Αφροδίτη με Ερμή δίνει στον Σατανά την δεξιότητα της αποπλάνησης με τα λόγια και τον κάνει ικανό να υπερνικήσει τις επιφυλάξεις της Εύας σχετικά με το αν θα φάει ή δεν θα φάει το μήλο.
“…Ευχάριστος ήταν στο παρουσιαστικό του και όμορφος… Ποτέ δεν έχει υπάρξει πιο ευγενικός και αγαπητός στο γένος των φιδιών”. Έτσι παρουσιάστηκε στην Εύα “…και οι λέξεις του ήταν γεμάτες πανουργία ώστε να μπει εύκολα μέσα στην καρδιά της”.
Στον Ζυγό επίσης είναι η πτώση του Ήλιου, δηλαδή η πτώση του Θεού. Αυτή η επιλογή του ζωδίου δεν είναι τυχαία.
Σε όλο τον «Χαμένο Παράδεισο» ο Milton αντιπαραθέτει μια μίμηση της Tριάδας -τον Σατανά, την Αμαρτία και τον Θάνατο- στην αληθινή Αγία Τριάδα – του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Η ιστορία αναφέρει ότι ο Σατανάς καθόταν ανάμεσα στους άλλους αγγέλους στην συνάθροιση στον Ουρανό, όταν, για πρώτη φορά, συνέλαβε την ιδέα να συναγωνιστεί τον Θεό κι έτσι, από αυτήν την παρορμητική του σκέψη και εντελώς εξοπλισμένη με γοητεία, γεννήθηκε η Αμαρτία. Μαγεμένος από την ομορφιά της ο Σατανάς την βίασε και μ’ αυτό τον τρόπο γεννήθηκε το απεχθές και συνέχεια πεινασμένο τέρας, ο Θάνατος.
Αυτή η ψευδής τριάδα βρίσκεται στο μεγάλο τρίγωνο του 4ου, 8ου και 12ου οίκου. Ανάμεσα στους αρχαίους ο 4ος οίκος ήταν γνωστός σαν δαιμόνιο και ήταν η κατοικία του Κρόνου (κάτι αντίθετο από το να είναι στην χαρά του). Ο 4ος οίκος παρουσιάζεται ως αρκετά άκακος στην σύγχρονη αστρολογία. Διάφοροι όμως αρχαίοι αστρολόγοι αναφέρουν ότι πρέπει να αποφεύγεται. Ο 8ος είναι ο οίκος του Θανάτου και ο 12ος είναι ο οίκος της Αμαρτίας. Η διαφορά ανάμεσα στην κατοικία και τη χαρά ενός πλανήτη, είναι αυτή που υπάρχει ανάμεσα στον φυσικό οίκο του πλανήτη κι εκείνον μέσα στον οποίο λειτουργεί σε σχέση με τον άνθρωπο και είναι σαν να λέμε ο χώρος της εργασίας του.
Ο Χριστός ενσαρκώνεται στον 1ο γήινο οίκο αν και ο οίκος Του είναι ο 9ος, ο οίκος του Θεού. Ο Σατανάς που μόλις αναφέραμε χαίρεται μέσα στην Αμαρτία στον 12ο, αν και το σπίτι του, δηλαδή ο τόπος της εργασίας του (που έχει σαν αντικείμενο τον άνθρωπο) είναι στην βάση του ωροσκοπίου στον 4ο οίκο.
Οι άλλοι τρεις οίκοι που αποτελούν το τέταρτο μεγάλο τρίγωνο είναι: ο 6ος, ο οίκος της κακής τύχης, ο 2ος των χρημάτων -η αγάπη για τα οποία είναι η ρίζα κάθε κακού- και ο 10ος, ο οίκος της περηφάνιας.
Το μεγάλο τρίγωνο της Αγίας Τριάδας κατέρχεται στον άνθρωπο ενώ το μεγάλο τρίγωνο της προσδοκίας του ανθρώπου για το θείο κατευθύνεται προς τον ουρανό. Βλ. στον παρόντα ιστότοπο το άρθρο Η χαρά των πλανητών και η χριστιανική ιστορία, όπου το τρίγωνο της Αγίας Τριάδας σχηματίζεται από τους οίκους 7, 11 και 3 ενώ το τρίγωνο της προσδοκίας του ανθρώπου για το θείο σχηματίζεται από τους οίκους 1, 5 και 9.
Κάθετα προς το τρίγωνο που δείχνει την προσπάθεια του ανθρώπου για το θείο βρίσκεται το δια-βολικό σχήμα του μεγάλου τριγώνου της επιρροής του κακού που σκοπεύει να παρασύρει τον άνθρωπο (οι οίκοι 4, 8 και 12) και το μεγάλο τρίγωνο της ατέλειας του ανθρώπου που προσεγγίζει το κακό (οίκοι 6, 2 και 10 όπως είπαμε παραπάνω). Έτσι συμπληρώνεται η αστρολογική εικόνα του πνευματικού πολέμου με την προσδοκία του ανθρώπου για το αγαθό και τις αμαρτωλές του τάσεις να κάνουν τετράγωνο η μια με την άλλη και να τον σχίζουν στην μέση.
Η σκοτεινότερη ώρα
Μόλις ο Αδάμ και η Εύα παράκουσαν και έφαγαν το μήλο, η Αμαρτία και ο Θάνατος όρμησαν από την θέση τους στην πύλη της Κόλασης στην Γη και καθώς προχωρούσαν έφτιαξαν έναν πλατύ, μόνιμο δρόμο για να το κάνουν εύκολο για μας να επαναλάβουμε το ίδιο ταξίδι προς την αντίθετη κατεύθυνση. Στέριωσαν την αρχή του δρόμου που φτάνει στη Γη, στο ίδιο σημείο όπου ο Σατανάς πρώτος έφτασε εδώ, μέσω του ζωδίου του Ζυγού και πάλι τη νύχτα. Από τότε αυτός ο συνδυασμός Αφροδίτης-Ερμή, στην διάρκεια της νύχτας στο Ζυγό, μας παρασύρει στην αμαρτία. Η αμαρτία είναι γλυκιά και πειστική.
Και καθώς έφτασαν βλέπουν τον Σατανά να παίρνει τον δρόμο για το σπίτι του γιατί η αποστολή του έχει ολοκληρωθεί. “…Ιδού ο Σατανάς σαν φωτεινός άγγελος κατευθύνεται στο απόγειό του ανάμεσα στον Κένταυρο και τον Σκορπιό, ενώ ο Ήλιος ανατέλλει στον Κριό.”
Τώρα ξέρουμε ότι ο Ήλιος είναι στον Κριό. Ήταν πάντα έτσι την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, κι αν ο Milton μας το υπενθυμίζει το κάνει γιατί υπάρχει λόγος. Είναι σαν να μας τραβά από το μανίκι ή να μας λέει “άκουσε”. Επίσης είναι σκόπιμη η χρήση του Κένταυρου και του Σκορπιού γιατί ο Κένταυρος είναι ο Τοξότης. Ο Milton ήταν αποφασισμένος να τον περιλάβει – πράγμα που φαίνεται από το γεγονός ότι η λέξη ‘Τοξότης’ δεν ταιριάζει στην ρίμα. Αν δεν ήταν σημαντικός ο Τοξότης για το νόημα, ο Milton εύκολα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το όνομα κάποιου άλλου αστερισμού κοντά στον Σκορπιό, που θα ήταν πιο ταιριαστό.
Ανατέλλει ο Ήλιος και είναι στην μηδενική μοίρα του Κριού. Εκείνη την εποχή, πριν να σχηματιστεί η εκλειπτική, όλοι οι οίκοι θα ήταν 30 μοίρες – ανεξάρτητα από το ποιο σύστημα προσδιορισμού οίκων χρησιμοποιεί κάποιος. Έτσι το σημείο που συναντά ο Σκορπιός τον Κένταυρο, θα ήταν η ακμή του 9ου οίκου, του οίκου του Θεού. Η δε φράση ‘ο Σατανάς… κατευθύνεται στο απόγειό του’ ΔΕΝ σημαίνει ότι ο Milton τοποθετεί τον Σατανά στο Μεσουράνημα.
Ο Milton τοποθετεί τον Σατανά στον 9ο, γιατί πέτυχε στο να πάρει την θέση του Θεού στο μυαλό του Αδάμ και της Εύας. Όταν επαναστάτησε για πρώτη φορά στον Ουρανό, ευχήθηκε να πάρει την θέση του Θεού και, όπως είναι φανερό, το κατάφερε.
Επίσης άφησε ανοιχτή την δυνατότητα για την Εύα όταν της πρόσφερε το μήλο: “Τα μάτια σου θα ανοίξουν και θα είσαι σαν τους θεούς, θα ξέρεις το καλό και το κακό.” Την έπεισε, κι αυτή και ο Αδάμ, επίσης πήραν την θέση του Θεού στον 9ο οίκο, τον οίκο της γνώσης.
Κάποτε ο 9ος οίκος, ήταν ο οίκος του Θεού και μόνο Αυτός ήταν εκεί. Υπήρχε η γνώση στον 9ο οίκο αλλά ήταν μόνο η γνώση του καλού. Όταν ο Σατανάς εισήλθε στον οίκο της γνώσης, η γνώση έγινε η γνώση του καλού και του κακού. Έτσι και το καλό και το κακό βρίσκονται σε αυτόν τον οίκο και ο άνθρωπος τώρα έχει γνώση της δυαδικότητας που είναι μια μάστιγα γι’ αυτόν από τότε.
Οι πιο πιεστικές ερωτήσεις που στριφογυρίζουν στο κεφάλι μας, σύμφωνα με αυτήν την ιδέα της δυαδικότητας, είναι ερωτήσεις του τύπου “τι-θα-γινόταν-αν”. “Τι θα γινόταν αν παντρευόμουν την γραμματέα μου κι όχι την σύζυγό μου”, “τι θα γινόταν αν παράγγελνα μπριζόλα αντί γι’ αυτό το ψάρι” κ.λπ. Όλα προέρχονται από αυτήν την αρχική πράξη είτε το παραδεχόμαστε κυριολεκτικά ή μεταφορικά.
Το μήλο εισήγαγε την ιδέα του εναλλακτικού. Αντί για την φυσική υποταγή στο θέλημα του Θεού που θα ήταν επίσης δικό τους θέλημα, ο Αδάμ και η Εύα αντιλήφθηκαν ότι υπήρχαν κι άλλες δυνατότητες. Το πρώτο πράγμα που έκαναν αφού έφαγαν το μήλο, ήταν να αντιληφθούν ότι ήταν γυμνοί. Υπήρχε ήδη η πρώτη εναλλακτική: γυμνός ή όχι γυμνός. Πράγμα που τους σύγχυσε. Η πηγή της σύγχυσης ήταν η παρουσία του Σατανά στον οίκο Του Θεού: η εναλλακτική άποψη στο επίπεδο της γνώσης.
Ο 9ος οίκος είναι επίσης ο οίκος της θρησκείας και, όπως και ο Lilly, ο Milton πίστευε ότι όλα τα σύνεργα που χρησιμοποιούνταν στις θρησκευτικές τελετές αλλά και η ιεραρχία της θρησκείας ήταν κάτω από τον έλεγχο του Σατανά. Σίγουρα ήξερε τι σήμαινε αυτό, όταν τοποθετούσε τον Σατανά στον 9ο οίκο, τον οίκο των “φυγόπονων και άπληστων ιερέων” αφοσιωμένων στην αναζήτηση “των υψηλών εκκλησιαστικών αξιωμάτων”, όπως αναφέρει ο Lilly.
Αυτές οι λίγες γραμμές όπου η Αμαρτία και ο Θάνατος βλέπουν τον Σατανά να απομακρύνεται πετώντας ανάμεσα στον Κένταυρο και στον Σκορπιό, παριστάνουν την πιο σκοτεινή στιγμή του ποιήματος. Την στιγμή που όλα φαίνονται να είναι χωρίς ελπίδα στο έλεος του κακού. Αλλά δεν έχουν χαθεί όλα. Ο Χριστός λέει στον Σατανά στο επόμενο έργο του Milton «Ο ξανακερδισμένος Παράδεισος»:
“Δεν ξέρεις ότι η άνοδός μου είναι η πτώση σου; Και η δόξα μου θα είναι η καταστροφή σου;”
Όταν ο Ερμής, δηλαδή ο Χριστός, ανασταίνεται στον οίκο της χαράς του επάνω στον ορίζοντα, ο Σατανάς είναι στον κατερχόμενο 12ο οίκο. Στην κυριολεξία πέφτει από την θέση του γωνιακού οίκου. Η θέση της επιρροής πάνω στο ανθρώπινο είδος σβήνει, γιατί ο Χριστός τον αντικαθιστά, όπως αυτός είχε αντικαταστήσει τον Θεό.
Ο Milton ζωγραφίζει την πιο σκοτεινή ώρα τόσο απλά, με την βοήθεια κάποιων πολύ προηγμένων αστρολογικών αναφορών είτε ήξερε, είτε δεν ήξερε για τον Lilly. Την δουλειά του διαπερνά η αστρολογία όμοια, όπως το έργο του Lilly διαπνέεται από την ίδια πνευματικότητα που εμπεριέχεται στο μεγάλο ποίημα του Milton. Kαι το να διευρύνουμε την κατανόηση του ενός έργου μέσω της μελέτης του άλλου, σίγουρα δεν είναι χαμένος χρόνος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Για τον John Milton βλ. στην Wikipedia στα ελληνικά Τζον Μίλτον και στα αγγλικά John Milton
Για τον William Lilly παρόντα ιστότοπο Φόρος τιμής στον William Lilly και William Lilly: παραινέσεις στον σπουδαστή της Αστρολογίας