Η αστρολογική κοσμολογική προσέγγιση ταυτίζεται με τις κοσμολογικές φιλοσοφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων. Τέσσερα στοιχεία, –η Φωτιά, ο Αέρας, το Νερό και η Γη– είναι τα δομικά στοιχεία του σύμπαντος, που και αυτά με τη σειρά τους συντέθηκαν από τέσσερις ποιότητες ή αρχές (qualities): το ζεστό, το κρύο, το υγρό και το ξηρό. Οι ποιότητες αυτές αντιπροσωπεύουν τη δυναμική βάση κάθε συμπεριφοράς που σχετίζεται με την ουσία/υπόσταση (substance) των όντων. Ερμηνεύουν την ουσία των στοιχείων και, κατ’ επέκταση, την ουσία της ύλης και του υλικού κόσμου.
Αστρολογική κοσμολογική προσέγγιση της Δημιουργίας
Η παραδοσιακή αστρολογία είναι η φιλοσοφική γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι τον Διαφωτισμό. Οι αρχές της στηρίζονται κυρίως στις κοσμολογικές και φιλοσοφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Πυθαγόρα ‒ και όχι μόνον αυτών. Στον Πυθαγόρα οφείλουμε τη θεωρία των αριθμών, στον Πλάτωνα την αρχαιότατη περιγραφή της δομής του κόσμου (Τίμαιος), στον Αριστοτέλη τη λογική και διαλεκτική συλλογιστική του μέθοδο. Οι υπόλοιποι προσωκρατικοί και αργότερα οι νεοπλατωνιστές έρχονται αρωγοί· οι πρώτοι γιατί έβαλαν τα θεμέλια της φιλοσοφικής σκέψης, οι δεύτεροι γιατί διαμόρφωσαν τη δυτική θεολογική και επιστημονική προσέγγιση μέχρι και τη νεωτερικότητα.
Γιατί τα στοιχεία είναι τέσσερα; Ο αριθμός τέσσερα και η τετρακτύς
Για τον Πυθαγόρα,1 που εισήγαγε τη μαθηματική αντίληψη του κόσμου, αρχή και ρίζα των πάντων είναι ο αριθμός. Στη διδασκαλία των Πυθαγορείων, η «αρμονία» και ο αριθμός έχουν τεράστια σημασία. Ιδιαίτερα ο αριθμός τέσσερα ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους. Οι πρώτοι τέσσερις φυσικοί αριθμοί (1, 2, 3, 4) αποτελούν τη λεγόμενη τετρακτύ.2
Η τετρακτύς για τους Πυθαγορείους συνδέεται με την αρμονία, η οποία με τη σειρά της είναι το κατ’ ξοχήν χαρακτηριστικό ολόκληρου του κόσμου, δηλαδή του σύμπαντος.
Περαιτέρω στη wikipedia για τον Αριθμό Τέσσερα.
Τα ριζώματα ή στοιχεία
Συνεχίζοντας με τον αριθμό τέσσερα και την κοσμική του σημασία, η προσοχή εστιάζεται στον Εμπεδοκλή.3 Στο έργο του Περί Φύσεως υποστηρίζει ότι το σύμπαν είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης, της ανάμειξης και του διαχωρισμού τεσσάρων θεμελιωδών στοιχείων, τα οποία ονομάζει ριζώματα. Τα στοιχεία αυτά είναι η Φωτιά, ο Αέρας, η Γη και το Νερό. Ο Εμπεδοκλής θεωρεί ότι τα πάντα κινούνται, και η κίνησή τους ρυθμίζεται από δύο αντίθετες κινητήριες δυνάμεις: την έλξη (Φιλότης) και την άπωση (Νείκος).
Η έλξη (Φιλότης) και η άπωση (Νείκος) απεικονίζουν τη δυϊκή φύση του κόσμου. H συνεχής εναλλαγή των δύο δυνάμεων δείχνει την κίνηση και την αλλαγή, απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη του Κόσμου.
Ο Εμπεδοκλής αναφέρεται στους προγενέστερους στοχαστές, Θαλή,4 Αναξιμένη5 και Ηράκλειτο,6 που θεώρησαν ως αρχή του κόσμου ένα στοιχείο (ο Θαλής το Νερό, ο Αναξιμένης τον Αέρα, ο Ηράκλειτος τη Φωτιά). Ο Εμπεδοκλής προσέθεσε τη Γη και θεώρησε ότι τα πάντα (το σύνολο του οργανικού και ανόργανου κόσμου) ενώνονται σε ένα και αποτελούν το σφαιρικό σύμπαν. Η Φωτιά, το Νερό, ο Αέρας και η Γη είναι στοιχεία σταθερά και αναλλοίωτα, τα οποία ο Εμπεδοκλής ονόμασε «ριζώματα πάντων». Με την ένωση ή τον διαχωρισμό τους επιφέρουν τις αλλαγές που ονομάζουμε γένεση και φθορά, καθώς και την ποικιλία του σύμπαντος.
Η Φιλότητα (Φιλία, Αγάπη, Αρμονία) και το Νείκος (Διαμάχη, Μίσος, Ανταγωνισμός) στην κοσμογονία του Εμπεδοκλή είναι κοσμικές δυνάμεις ενάντιες και ίσες. Με αυτές, τα τέσσερα υλικά στοιχεία αναμειγνύονται ή αποχωρίζονται. Η Φιλότητα (έλξη) είναι η συνενωτική δύναμη που δημιουργεί τους οργανισμούς και ενώνει με τη δράση της τα πολλά. Το Νείκος (άπωση) είναι η δύναμη που διακρίνει, ξεχωρίζει και απομονώνει τα όντα και μετατρέπει το ένα σε πολλά.
Τα τέσσερα «ριζώματα» αναφέρονται και στον Τίμαιο του Πλάτωνα, ο οποίος ήταν αυτός που τα ονόμασε «στοιχεία». Στοιχεία είναι τα γράμματα του αλφαβήτου, δηλαδή τα μικρότερα δυνατά συστατικά που συνθέτουν μία πρόταση. Επομένως τα στοιχεία θεωρούνταν τα μικρότερα συστατικά που αποτελούν τις υλικές/αισθητές οντότητες. Επιπροσθέτως, ο Πλάτωνας περιγράφει τα στοιχεία ως γεωμετρικές δομές που αποτελούνται από τρίγωνα. Αλλά και οι αστρολογικές τριπλότητες των θεμελιωδών δυνάμεων σχηματίζουν τρίγωνα (άλλωστε ονομάζονται και αυτές τρίγωνα). Τα ζώδια που ανήκουν σε μία τριπλότητα αντιστοιχούν στο ίδιο στοιχείο.
Ο Αριστοτέλης επέκτεινε τη θεωρία των τεσσάρων στοιχείων ενσωματώνοντας την ιδέα ότι τα στοιχεία μπορούν να μετατρέπονται το ένα στο άλλο, αντί να είναι αμετάβλητα, όπως πίστευε ο Εμπεδοκλής.
Για να εξηγήσει πώς κάθε στοιχείο θα μπορούσε να μετατραπεί σε κάποιο άλλο, υποστήριξε ότι σε κάθε στοιχείο αντιστοιχούν συγκεκριμένες αντίθετες ποιότητες ή αρχές.
Οι ποιότητες ή αρχές είναι: ζεστό, κρύο, υγρό, ξηρό. Ενώνονται ανά δύο και μας δίνουν τα τέσσερα στοιχεία, Φωτιά, Νερό, Αέρας, Γη, που απαρτίζουν τον κόσμο της Δημιουργίας:
Το ζεστό και το ξηρό ενώνονται και δίνουν τη Φωτιά,
το κρύο και το ξηρό ενώνονται και δίνουν τη Γη,
το κρύο και το υγρό ενώνονται και δίνουν το Νερό,
το ζεστό και το υγρό ενώνονται και δίνουν τον Αέρα.
Χωρίς την ύπαρξη αντίθετων ποιοτήτων μεταξύ των στοιχείων δεν μπορεί να υπάρξει αλλαγή και επομένως μετατροπή του ενός στο άλλο.
Από τις ποιότητες ή αρχές το ζεστό και το κρύο χαρακτηρίζονται πρωταρχικές ποιότητες ή αρχές και το υγρό και το ξηρό δευτερεύουσες.
Σχετικά με την απαραίτητη αέναη κίνηση στον γήινο κόσμο, ο Ηράκλειτος λέει στο απόσπασμα 126: «Ο θάνατος της Γης είναι το Νερό και ο θάνατος του Νερού ο Αέρας και ο θάνατος του Αέρα η Φωτιά και αντίστροφα».
Οι ποιότητες καθορίζουν την ουσία των διαφόρων αστρολογικών παραγόντων, δηλαδή των πλανητών και των ζωδίων.
Οι ποιότητες/αρχές, ζεστό, κρύο, υγρό, ξηρό αποτελούν τα τέσσερα δομικά στοιχεία του σύμπαντος και με όρους σύγχρονης φυσικής7 ερμηνεύονται ως εξής:
Ζεστό: ενέργεια
Κρύο: έλλειμμα ενέργειας
Υγρό: επικοινωνία, μετάδοση
Ξηρό: έλλειμμα επικοινωνίας, μετάδοσης.
Οι ποιότητες ενώνονται ανά δύο και μας δίνουν, όπως ήδη είπαμε:
Ποιότητα > Στοιχείο
Ζεστό και Ξηρό > Φωτιά
Κρύο και Ξηρό > Γη
Κρύο και Υγρό > Νερό
Ζεστό και Υγρό > Αέρας
Το ζεστό και το κρύο προσδίδουν δυναμισμό σε ολόκληρο το σύστημα. Συνδέονται με την έννοια της ενέργειας: το ζεστό αντιπροσωπεύει αυτό που είναι ενεργητικό, δραστήριο, ακτινοβόλο, φυγόκεντρο, φωτεινό, ελαφρό και λεπτοφυές. Το κρύο αντιπροσωπεύει αυτό που είναι στατικό, απορροφητικό, κεντρομόλο, σκοτεινό, βαρύ και πυκνό.
Η θερμή ποιότητα αντιστοιχεί στο αρσενικό, το οποίο είναι επεκτατικό και δυναμικό· η ψυχρή ποιότητα αντιστοιχεί στο θηλυκό, το οποίο είναι συσταλτικό και στατικό. Η αρσενική ποιότητα αντιπροσωπεύει τη δραστηριότητα, τον δυναμισμό, την εξωτερίκευση και την επέκταση, ενώ η θηλυκή ποιότητα αντιστοιχεί στη δεκτικότητα, τον στοχασμό, την εσωτερίκευση και τη συστολή.
Η υγρή ποιότητα εκφράζει τη ρευστότητα. Προέρχεται από την ποιότητα του κρύου, καθώς η αύξηση του ψύχους έχει ως φυσικό επακόλουθο την υγρασία (για παράδειγμα, το ψύχος της νύχτας οδηγεί στη συμπύκνωση της δροσιάς). Δεν έχει μορφή, αλλά οδηγεί στη μορφοποίηση. Εκφράζει την προσαρμοστικότητα, την εύπλαστη φύση, επομένως όσα είναι ολισθηρά, μαλακά και λεία.
Η ποιότητα του ξηρού προέρχεται από την ποιότητα του θερμού, καθώς η αύξηση της θερμότητας έχει ως επακόλουθο την ξηρότητα (όπως μπορεί να διαπιστωθεί όταν κάτι αφήνεται να ξηρανθεί στον Ήλιο). Αντιπροσωπεύει τη σκληρότητα, την ακαμψία και επομένως όσα έχουν όρια, όσα είναι τραχιά, εύθραυστα και ψυχρά. Η κύρια ιδιότητά του είναι η διατήρηση της μορφής: περιέχει, προσδίδει δομή και κρυσταλλοποιεί.
Παρά το γεγονός ότι δύο ποιότητες ή αρχές απαρτίζουν ένα στοιχείο, ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι υπάρχει μία ποιότητα που ταιριάζει πιο πολύ σε κάθε στοιχείο, δηλαδή: η Φωτιά είναι πρωτίστως ζεστή, ο Αέρας υγρός, το Νερό κρύο και η Γη ξηρή.
***
Λίγο διαφορετική είναι η προσέγγιση του Robert Zoller: «Τα στοιχεία των αρχαίων ήταν στην πραγματικότητα οι τέσσερις καταστάσεις της ύλης: η Φωτιά είναι η ενέργεια που ακτινοβολεί, ο Αέρας η αέρια κατάσταση, το Νερό η υγρή κατάσταση και η Γη είναι η στερεή κατάσταση».
Και συνεχίζει σχετικά με τις ποιότητες που απαρτίζουν τα στοιχεία:
«Τα ανώτερα σώματα, δηλαδή τα σώματα των πλανητών, θεωρούνταν ότι ήταν φτιαγμένα από ένα πέμπτο στοιχείο, που ονομαζόταν πεμπτουσία ή αιθέρας. Το χαρακτηριστικό αυτού του πέμπτου στοιχείου ήταν ότι δεν υπόκειτο σε φθορά ή σε αλλαγή. Τα σώματα των πλανητών θεωρούνταν αμετάβλητα και αιώνια, μη υποκείμενα σε μεταβολές. Έτσι, οι μεταβολές περιορίζονταν στα πράγματα που υπάρχουν σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε ή σε όλα τα υποσελήνια πράγματα/πλάσματα – δηλαδή, σε όλα όσα βρίσκονται κάτω από τη Σελήνη και επάνω στη Γη ή, για να το πούμε καλύτερα, σε ό,τι βρίσκεται υπεράνω της σφαίρας της Γης ή ανάμεσα σε αυτήν και τη σφαίρα της Σελήνης».
***
Ο Oscar Hofman, στο βιβλίο του Κλασική Ιατρική Αστρολογία – Θεραπεύοντας με τα Στοιχεία, αναφέρει σχετικά:
«Σε κάποιες προσεγγίσεις υπάρχει και ένα πέμπτο στοιχείο σε ένα ανώτερο επίπεδο, που ονομάζεται πεμπτουσία ή αιθέρας. Ο αιθέρας είναι ένα στοιχείο με πιο λεπτή υπόσταση, από το οποίο προέρχονται τα άλλα τέσσερα. Ο αιθέρας είναι το συνδετικό μέσον µε τον υψηλότερο και άυλο κόσμο. Οι πλανητικές δυνάμεις προβάλλονται διά μέσου του αιθέρα μέσα στην ύλη. Ο αιθέρας περιγράφει τη φάση του σχηματισμού των ιδεών, που µε αυτόν τον τρόπο πραγματώνονται αργότερα στην ύλη των τεσσάρων χονδροειδών (τραχιών) στοιχείων.
Ο αιθέρας δεν έχει σχεδόν κανένα άμεσο αποτέλεσμα όπως τα στοιχεία, µε την έννοια του κρύου, της ζέστης, της ξηρασίας και της υγρασίας· είναι ένα πιο λεπτό στοιχείο. Παρ’ όλα αυτά συνδέει µε τους ανώτερους κόσμους και πάντοτε επηρεάζει μέχρι κάποιο βαθμό. Θα ήταν πολύ υλιστική η άποψη να θεωρήσουμε ότι τα ανθρώπινα πλάσματα είναι µια απλή µείξη τεσσάρων στοιχείων – ο αιθέρας κάνει τη διαφορά. Το πέµπτο αυτό αιθερικό στοιχείο είναι το πλησιέστερο στον Αέρα, και γι’ αυτόν τον λόγο συνδέεται µε τον πλανήτη του Αέρα, τον Δία».
***
Ο Zoller γράφει σχετικά:
«Θεωρούσαν ότι τα πλανητικά σώματα δεν γερνάνε ή ‒το σημαντικότερο‒ ότι δεν μετατρέπονται σε κάτι άλλο. Κινούνται, σύμφωνα µε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τους αρχαίους, σε ένα τέλειο γεωμετρικό σχήµα, δηλαδή τον κύκλο. Εντούτοις αυτή η θεωρία για την κυκλική πορεία παρουσιάζει προβλήματα, επειδή η μελέτη του ουρανού για μεγάλη χρονική περίοδο έδειχνε ότι οι πλανήτες όχι µόνο γίνονται ανάδρομοι, δηλαδή πηγαίνουν περιστασιακά προς τα πίσω, αλλά επίσης δεν εμφανίζονται να κινούνται σε έναν τέλειο κύκλο».
***
Και προσθέτει ο Zoller για τις ποιότητες και τους πλανήτες:
«Από τις τέσσερις ποιότητες/αρχές που αναφέρθηκαν παραπάνω και οι οποίες βεβαίως είναι το ζεστό, το κρύο, το υγρό και το ξηρό, δύο είναι οι θρεπτικές και παραγωγικές, δηλαδή η θερµότητα και η υγρασία, από τις οποίες όλη η ύλη ενώνεται και τρέφεται. Οι άλλες δύο, δηλαδή η ξηρότητα και το κρύο, είναι επιβλαβείς και καταστροφικές. Γι’ αυτό όλη η ύλη αποσυντίθεται και διαχέεται. Εποµένως, δύο από τους πλανήτες λόγω της εύκρατης ποιότητάς τους και επειδή σ’ αυτούς κυριαρχούν η θερµότητα και η υγρασία, θεωρούνταν από τους αρχαίους ωφέλιµοι ή αιτίες καλού, και αυτοί είναι ο Δίας και η Αφροδίτη. Και η Σελήνη επίσης θεωρείται τέτοια για τον ίδιο λόγο, αλλά τόσο ο Κρόνος όσο και ο Άρης εκτιµώνται ότι είναι αντίθετης, κακόβουλης φύσης και αιτίες κακού· ο πρώτος εξαιτίας του υπερβολικού κρύου του και ο άλλος εξαιτίας της υπερβολικής του ξηρότητας. Ο Ήλιος και ο Ερµής* θεωρείται ότι μπορούν να επιδράσουν και προς τις δύο κατευθύνσεις και να είναι παραγωγικοί είτε για το καλό είτε για το κακό, ανάλογα με το τι είναι οι πλανήτες µε τους οποίους συνδέονται». [*και ανάλογα με τη θέση τους σε σχέση με τους υπόλοιπους πλανήτες].
Το σχήμα των ουράνιων σφαιρών και ο κόσμος της γέννησης και της φθοράς
Οι ουράνιες σφαίρες είναι το κοσμολογικό μοντέλο που ανέπτυξαν ο Πλάτωνας, ο Εύδοξος, ο Αριστοτέλης, ο Πτολεμαίος, ο Κοπέρνικος και άλλοι. Σε αυτό το ουράνιο μοντέλο, οι φαινομενικές κινήσεις των απλανών αστέρων και των πλανητών παρουσιάζονται σαν περιστρεφόμενες σφαίρες που ενσωματώνονται η μία μέσα στην άλλη, ακολουθώντας οι μεν πλανήτες την πραγματική τους σειρά στο πλανητικό μας σύστημα, οι δε απλανείς καταλαμβάνοντας την όγδοη σφαίρα, που περιβάλλει όλες τις άλλες.
Το μοντέλο είναι γεωκεντρικό,8 δηλαδή απεικονίζει τα ουράνια σώματα όπως φαίνονται από τη Γη. Σ’ αυτό τα ουράνια σώματα Γη και Ήλιος καταλαμβάνουν το ένα τη θέση του άλλου. Το κέντρο επομένως των ομόκεντρων σφαιρών καταλαμβάνει η Γη και ακριβώς πριν από αυτήν υπάρχει η σφαίρα της Σελήνης, που είναι το πιο κοντινό ουράνιο σώμα που φαίνεται να περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Φυσικά, από τα αρχαιότατα χρόνια οι σοφοί γνώριζαν ότι η Γη και οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο, όπως ομοίως γνώριζαν δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν ότι οι απλανείς δεν είναι καθόλου απλανείς, απλώς κινούνται πολύ αργά (βλ. άρθρο για την Αλτάνη και την ανακάλυψή της για τη Θόλο της Επιδαύρου).
Επειδή το σχήμα των Ουράνιων Σφαιρών δεν αναφέρεται μόνο στο υλικό σώμα των ουράνιων σωμάτων αλλά θεωρεί ότι αυτά έχουν και μια πνευματική υπόσταση,9 το κοσμολογικό μοντέλο που χρησιμοποιεί η Πραγματική (παραδοσιακή, κλασική, ελληνιστική) Αστρολογία λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Στο σχήμα του Απιανού απεικονίζονται τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία αποτελούνται όχι μόνο η Γη και το πλανητικό μας σύστημα, αλλά και ΟΛΗ η Δημιουργία, πνευματική και υλική. Και τα στοιχεία αυτά είναι η Φωτιά, η Γη, το Νερό και ο Αέρας· όχι βέβαια τα γνωστά φωτιά, νερό, γη και αέρας. Τα τέσσερα στοιχεία ή ριζώματα προκύπτουν από τη σύνθεση των τεσσάρων δομικών στοιχείων του σύμπαντος (ποιοτήτων), όπως αναφέραμε παραπάνω.
Τα ζώδια ως οι πρώτες πνευματικές οντότητες της Δημιουργίας μετέχουν στα τέσσερα στοιχεία. Οι άνθρωποι, έχοντας διττή φύση, ψυχή και σώμα, αντιλαμβάνονται την ύπαρξη των τεσσάρων στοιχείων με το σώμα, δηλαδή με τις αισθήσεις τους. Διανοητικά δε, προσεγγίζουν τα τέσσερα στοιχεία ως αντικείμενο μελέτης και πνευματικά ως αντικείμενο διαλογισμού.
Η Δημιουργία και τα στοιχεία
Αναφέρει σχετικά ο John Frawley:
Η Δημιουργία ξεκίνησε με την αρχική ρήση: «Γεννηθήτω φως». Αυτό ασφαλώς ήταν ζεστό και ξηρό. Αλλά καθώς η δημιουργική ώθηση απομακρυνόταν από το Θείο, το ζεστό γινόταν όλο και πιο κρύο. Το κρύο και το ξηρό είναι η ύλη. Ας θυμηθούμε τον Δάντη. Στο κέντρο της κόλασης που είναι στα βάθη της Δημιουργίας, δηλαδή όσο πιο μακριά μπορεί να είναι από το Θείο, επικρατεί απόλυτο κρύο. Ο Σατανάς βρίσκεται εκεί, εγκλωβισμένος στον πάγο· καθόλου καυτό τσίλι, όπως νομίζουμε ότι είναι ο Διάβολος.
Έτσι, έχουμε το ζεστό/ξηρό, που είναι η Φωτιά, και το κρύο/ξηρό, που είναι η Γη. Αλλά η ζέστη του Θείου εξακολουθεί να ακτινοβολεί επάνω στην κρύα/ξηρή Γη. Γιατί η κρύα/ξηρή ύλη δεν δημιουργήθηκε και εγκαταλείφθηκε στην τύχη της. Η ζέστη που εξακολουθεί να παρέχεται, βγάζει την υγρασία από την ξηρότητα κι έτσι έχουμε το κρύο και υγρό στοιχείο του Νερού. Θυμήσου την έκκληση του Άμλετ:
Ω, να γινόταν ακόμη αυτή η τόσο συμπαγής σάρκα να λιώσει,
να ξεπαγώσει και να γίνει δροσιά…
Σαίξπηρ, Άμλετ, πράξη 1η, σκηνή 2η.
Γι’ αυτό το πράγμα μιλάει. Όταν εξηγούσαν οι αρχαίοι τον τρόπο που η υγρασία παράγεται από το κρύο και ξηρό, επαναλάμβαναν την εικόνα αυτή: ότι παίρνεις κάτι κρύο και ξηρό και το αφήνεις έξω τη νύχτα. Το πρωί το βρίσκεις καλυμμένο με δροσιά.
Αρχικά, η υγρασία που εναποτίθεται στο κρύο/ξηρό πράγμα, δεν φτιάχνεται μόνη της αλλά από τον αέρα· είναι κάτι προφανές. Είναι κάτι διαφορετικό από το να παρατηρείς ένα ξύλο να πιάνει φωτιά, οπότε εύκολα μπορείς να πιστέψεις ότι η φωτιά βρίσκεται μέσα στο ξύλο και ξαφνικά εμφανίζεται.
Η πραγματική εξήγηση είναι μάλλον πιο ενδιαφέρουσα. Το υδάτινο στοιχείο έχει να κάνει με την επιθυμία. Η ακτινοβολία του Θείου αντικρίζει από ψηλά το κρύο και ξηρό σε όλη του την υλική αδράνεια. Κι αυτό δημιουργεί το ύδωρ της επιθυμίας, την επιθυμία να κινηθεί αυτή η αδρανής ύλη προς τα πίσω και να επιστρέψει στο Θείο.
Επομένως έχουμε τη ζεστασιά της θείας ακτινοβολίας που συνεχίζει να λάμπει επάνω στο κρύο και ξηρό. Αυτή το μετατρέπει σε ζεστό και υγρό. Γίνεται λοιπόν Αέρας και ανεβαίνει προς τον Ουρανό. Όπως στον κύκλο του νερού (ένα γήινο παράδειγμα), όταν η ζέστη του Ήλιου ανεβάζει το νερό στον ουρανό μετατρέποντάς το σε αέρα.
***
Έχουμε λοιπόν τέσσερα στοιχεία: Φωτιά, Γη, Νερό και Αέρα. Και οι άνθρωποι (όπως και όλα τα πλάσματα και πράγματα) είμαστε φτιαγμένοι από αυτά. Αυτά τα τέσσερα υλικά, που όταν αναφέρονται στους ανθρώπους τα ονομάζουμε χυμούς, αναμειγνύονται με διαφορετικούς τρόπους, παράγοντας τις τέσσερις διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες των ανθρώπων. Ιδιοσυγκρασία σημαίνει στην κυριολεξία μείγμα. Η ιδιοσυγκρασία ενός ανθρώπου είναι το είδος του μείγματος των στοιχείων/χυμών που έχει. Είμαστε κατά κύριο λόγο Γη, Αέρας, Φωτιά, Νερό.
Από τη μείξη των στοιχείων έχουμε τέσσερις τύπους ιδιοσυγκρασιών. Χρειαζόμαστε μόνον τέσσερις ιδιοσυγκρασίες ανθρώπων για να σχηματίσουμε την κοινωνία.
Παρ’ όλα αυτά οι περισσότεροι άνθρωποι με την ανάμειξη των στοιχείων μετέχουν σε δύο (ή σπανιότερα σε τρεις) ιδιοσυγκρασίες, με κάποια από αυτές να είναι κυρίαρχη.
Για τις ιδιοσυγκρασίες και τους χυμούς βλ. στο άρθρο: Οι Τέσσερις Χυμοί και οι Αντίστοιχες Ιδιοσυγκρασίες.
Το «τέσσερα» στις παραδόσεις όλου του κόσμου
Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης και ανά τους αιώνες οι άνθρωποι, παρατηρώντας τον φυσικό κόσμο, εντόπισαν τη σπουδαιότητα του αριθμού τέσσερα. Η αλήθεια της Δημιουργίας απεικονίζεται παντού και γι’ αυτό γίνεται αντιληπτή σε διάφορους τόπους και χρόνους.
Το τέσσερα στις θρησκείες:
Στον Βουδισμό υπάρχουν οι 4 ευγενείς αλήθειες, οι 4 Ουράνιοι Βασιλείς, οι 4 τζάνες, τα 4 στάδια του φωτισμού κ.ά.
Στον Ινδουισμό υπάρχουν οι 4 στόχοι της ανθρώπινης ζωής (ντάρμα, άρθα, κάμα, μόκσα), τα 4 στάδιά της και οι 4 κύριες κάστες της κοινωνίας.
Στον Ιουδαϊσμό υπάρχει το Τετραγράμματο ως το όνομα του αληθινού Θεού στην εβραϊκή γλώσσα, τα 4 είδη φυτών της εορτής της Σκηνοπηγίας, τα 4 κύπελλα οίνου που πίνονται στην εορτή του Πάσχα, οι 4 κόσμοι της Καμπάλα, οι 4 μητριαρχικές μορφές του Ιουδαϊσμού: η Σάρα, η Ρεβέκκα, η Λεία και η Ραχήλ.
Στο Ισλάμ υπάρχουν οι 4 Αρχάγγελοι, οι 4 ιεροί μήνες του έτους, τα 4 βιβλία που δέχεται το Ισλάμ (εκτός από το Κοράνιο, είναι το Τορά, το Ζαμπούρ και το Ιντζήλ), οι 4 μεγάλοι σουνίτες ιμάμηδες και οι 4 σουνιτικές σχολές ηθών και δικαίου.
Στον Χριστιανισμό η παράδοση κατέληξε να ενσωματώσει 4 από τα πολλά ευαγγέλια στην Καινή Διαθήκη, οπότε υπάρχουν και οι 4 αντίστοιχοι Ευαγγελιστές (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς και Ιωάννης). Υπάρχουν επίσης οι Τέσσερις Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης, οι Tέσσερις Αρχάγγελοι, τα Τέσσερα Ζωντανά Όντα στο όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ (Βλ. Βιβλίο του Ιεζεκιήλ, Παλαιά Διαθήκη).
Μερικές από τις παρατηρήσεις στην καθημερινότητα που αναφέρονται στον αριθμό τέσσερα:
Τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα ορίζονται από την κίνηση της Γης περί τον εαυτό της και οι τέσσερις εποχές από την κίνηση της Γης περί τον Ήλιο.
Ο άνθρωπος έχει τέσσερα άκρα και πολλά ζώα έχουν τέσσερα πόδια (από όπου και η ονομασία τετράποδα).
Για καλύτερη ευστάθεια τα περισσότερα έπιπλα έχουν 4 πόδια (τραπέζια, καρέκλες κ.λπ.).
Για καλύτερη ευστάθεια τα οχήματα στηρίζονται σε τέσσερις τροχούς.
Η καρδιά όχι μόνο του ανθρώπου αλλά και όλων των θηλαστικών αποτελείται από 4 κοιλότητες.
Και άλλα πολλά είναι τέσσερα, όπως:
Υπάρχουν τέσσερις ομάδες αίματος στον άνθρωπο (A, B, Ο και AB).
Οι άνθρωποι έχουν τέσσερις κυνόδοντες, τέσσερις κοπτήρες και τέσσερις φρονιμίτες.
Το στομάχι των μηρυκαστικών ζώων (π.χ. της αγελάδας) έχει τέσσερα διαμερίσματα.
Τα φτερωτά έντομα έχουν τέσσερις πτέρυγες, εκτός από τα δίπτερα.
Πολλά έντομα, όπως οι πεταλούδες, τα μυρμήγκια, οι μέλισσες και τα σκαθάρια, έχουν τέσσερις φάσεις στη ζωή τους, καθώς υφίστανται πλήρεις μεταμορφώσεις: αυγό, κάμπια, χρυσαλλίδα και ώριμο έντομο.
Στην αστρονομία τέσσερις πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος είναι γεωειδείς ή πετρώδεις, ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης, και τέσσερις είναι αεριώδεις και γιγάντιοι, ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας.
Σχεδόν από την προϊστορία, ο αριθμός τέσσερα χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει το στερεό, αυτό που μπορούμε να αγγίξουμε και να γίνει αισθητό. Η σχέση του με τον σταυρό (τέσσερα άκρα) το κατέστησε σύμβολο ολότητας και παγκοσμιότητας. Εκεί όπου μία γραμμή γεωγραφικού μήκους τέμνει μία γραμμή γεωγραφικού πλάτους, χωρίζει τη Γη σε τέσσερα τμήματα. Σε όλο τον κόσμο βασιλιάδες και αρχηγοί έχουν αποκληθεί «Κύριοι των τεσσάρων περάτων της Γης» ή «Κύριοι των τεσσάρων ήλιων», φράσεις που υπονοούν την έκταση της εξουσίας τους, τόσο χωρικά, όσο και ως έκφραση του ολικού ελέγχου των πράξεων των υπηκόων τους.
Και ακόμα τέσσερις είναι:
Οι τέσσερις Άνεμοι, θεότητες στην αρχαία ελληνική παράδοση.
Οι τέσσερις νάνοι που κρατούν ψηλά τον ουρανό στη σκανδιναβική μυθολογία.
Οι τέσσερις Ουράνιοι Βασιλιάδες – Βουδιστικοί θεοί.
Τα τέσσερα Ιερά Θηρία στην κινεζική μυθολογία.
Οι τέσσερις γιοι του Ώρου, αρχαίοι αιγύπτιοι θεοί.
Τα τέσσερα ελάφια στη σκανδιναβική μυθολογία.
Τα τέσσερα σύμβολα-μυθολογικά πλάσματα στους κινεζικούς αστερισμούς.
Τα τέσσερα βασιλικά αστέρια – περσικός ορισμός στην αστρονομία.
Το τέσσερα στην Τέχνη:
Είναι φυσικό η σπουδαιότητα του αριθμού τέσσερα να αποτελεί στοιχείο έμπνευσης για τους καλλιτέχνες όλων των εποχών σε ολόκληρο τον κόσμο. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται κάποια από τα αναρίθμητα ζωγραφικά έργα της χριστιανικής παράδοσης που μας είναι πιο οικεία.
Περαιτέρω στη wikipedia για τα Τετράμορφα και τα Ζωντανά Όντα.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Πυθαγόρας (580 π.Χ. πιθανώς στη Σάμο – 496 π.Χ., Μεταπόντιο της ιταλικής Λευκανίας). Υπήρξε ο κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών. Δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουρανίων σωμάτων, που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις. Ιδρυτής του πυθαγορισμού, μυητικού φιλοσοφικού κινήματος. Στο πυθαγόρειο σύστημα οι θρησκευτικοί και φιλοσοφικοί στόχοι είναι αλληλένδετοι.
Επηρέασε σημαντικά τη φιλοσοφία και τη θρησκευτική διδασκαλία στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., αναφέρεται ως σπουδαίος μαθηματικός και επιστήμονας, ως επί το πλείστον γνωστός για το Πυθαγόρειο Θεώρημα. Μια πολύ σημαντική ανακάλυψή του είναι η αριθμητική ερμηνεία του σύμπαντος. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη λέξη Κόσμος με την έννοια του όλου ή της τάξης του σύμπαντος.
Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες που συνδέουν άμεσα τον Πυθαγόρα με την ιατρική ή τον παρουσιάζουν εφευρέτη διαφόρων θεραπευτικών μεθόδων (Ιάμβλιχος).
2. Η Τετρακτύς αποτελεί την ουσία της διδασκαλίας και το ιερό σύμβολο των Πυθαγορείων. Αποτελείται από τους δέκα πρώτους αριθμούς (1-10) τοποθετημένους σε τέσσερις σειρές (ένας στην πρώτη σειρά, δύο στη δεύτερη, τρεις στην τρίτη και τέσσερις στην τέταρτη σειρά), όπως φαίνεται και στην εικόνα. Βλ. περισσότερα στη wikipedia: Τετρακτύς.
3. Ο Eμπεδοκλής, από τον Aκράγαντα της Σικελίας (495-430 π.X.), είναι από τους τελευταίους προσωκρατικούς. Eίναι ο πρώτος που είπε ότι τα υλικά «στοιχεία» είναι τέσσερα. Eισήγαγε την ονομασία «ρίζα» και «ρίζωμα», που θεωρείται το πρωταρχικό στοιχείο της φύσης. Οι αντιλήψεις του Εμπεδοκλή για τη διαμόρφωση του κόσμου σώζονται στο ποίημά του Περί φύσεως, όπου απευθύνεται στον αγαπημένο μαθητή του, τον Παυσανία. Το ποίημα αυτό είναι γραμμένο σε εξάμετρους στίχους. Ξεκινά με μια επίκληση προς τη Μούσα, πράγμα που φανερώνει την άμεση σχέση με την παράδοση της αρχαιοελληνικής επικής ποίησης (Όμηρος, Ησίοδος).
4. Ο Θαλής ο Μιλήσιος (640 ή 624 π.Χ. Μίλητος, Ιωνία – 546 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ο αρχαιότερος των προσωκρατικών, ο πρώτος των επτά σοφών της αρχαιότητας, μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος και ιδρυτής της Ιωνικής Σχολής της φυσικής φιλοσοφίας στη Μίλητο. Στον Θαλή, όπως και στους υπόλοιπους σοφούς, αποδίδονταν διάσημα γνωμικά της αρχαιότητας.
5. Ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος (585 π.Χ. – 528 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας προσωκρατικός φιλόσοφος που δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. Ένας από τους τρεις Μιλήσιους φιλοσόφους (μαζί με τον Θαλή και τον Αναξίμανδρο) αναγνωρίζεται ως μαθητής του Αναξίμανδρου. Ο Αναξιμένης, όπως και οι υπόλοιποι της Σχολής της Ιωνίας, ήταν υποστηρικτής του υλιστικού μονισμού. Θεωρείται πρόδρομος της φυσικής επιστήμης, αφού στη φιλοσοφία του εισήγαγε πολλά φυσικά φαινόμενα και στοιχεία.
6. Ηράκλειτος (540‐470 π.Χ. Έφεσος). Από το έργο του Περί φύσεως και τη διδασκαλία του δεν διαθέτουμε παρά 130 (περίπου) αποσπάσματα σε πεζό λόγο, λακωνικά και αποφθεγματικού χαρακτήρα. Κύριο χαρακτηριστικό του ύφους του είναι ο συνειδητά αφοριστικός, εύκολα απομνημονεύσιμος αλλά συνάμα και δυσνόητος λόγος, που του έδωσε ήδη στην αρχαιότητα τον χαρακτηρισμό του «σκοτεινού». Βασικά στοιχεία της διδασκαλίας του: (1) Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίσουν τον Λόγο, τη βασική ενοποιητική αρχή ή «δομικό σχέδιο» του κόσμου και των πραγμάτων. (2) Ο κόσμος μεταβάλλεται ασταμάτητα. (3) Ο κόσμος είναι μια αιώνια Φωτιά (η Φωτιά αποτελεί σύμβολο της αέναης μεταβολής). (4) Η ισορροπία του κόσμου διατηρείται μόνον με τον συνεχή ανταγωνισμό των αντιθέτων· ο πόλεμος είναι πατέρας και βασιλιάς όλων. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα συνάγεται ότι το έργο είχε τριμερή διάρθρωση: στο πρώτο μέρος παρουσιαζόταν η θεωρία για το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων, δηλαδή η «θεωρία περί Λόγου», στο δεύτερο η «θεωρία της Φωτιάς», ενώ το τρίτο περιλάμβανε αποφάνσεις για ηθικά και πολιτικά ζητήματα.
7. Για να προχωρήσουμε, ας βάλουμε στη θέση της λέξης «πνευματική» τη λέξη «ενεργειακή», παρά το γεγονός ότι η οποιαδήποτε ενέργεια είναι μέρος της Δημιουργίας. Το πνευματικό είναι το αιώνιο, πέραν του χρόνου (και του χώρου) του κόσμου τούτου.
8. Το κοσμολογικό μοντέλο που χρησιμοποιούμε στην αστρολογία είναι γεωκεντρικό, γιατί η αστρολογία ασχολείται με τη θέα του ουρανού από τη Γη και τη θεώρηση του κόσμου από τη Γη. Μας ενδιαφέρει δηλαδή τι γίνεται στον γήινο κόσμο και τι σχέση έχει και πώς επηρεάζεται αυτός από τον πνευματικό κόσμο.
9. Το άφατο «πνευματικό» είναι μια μάλλον άγνωστη και δυσεξήγητη για τη σημερινή εποχή φράση/κατάσταση/ιδιότητα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μεταξύ άλλων:
-William Lilly, Christian Astrology, 1647, ανατυπωμένο και σχολιασμένο από την Deborah Houlding, https://www.skyscript.co.uk/
-John Frawley, The Real Astrology, Apprentice Books, 2001.
-Oscar Hofman, Κλασική Ιατρική Αστρολογία – Θεραπεύοντας με τα Στοιχεία, μετάφρ. στα ελληνικά Α. Νόβακ.
-Διάφορα κείμενα του Robert Zoller, μεταξύ των οποίων κείμενα για τη διδασκαλία της μεσαιωνικής αστρολογίας.
-Helena Avelar και Luis Ribeiro, On the Heavenly Spheres.